در ماههای قبل از آغاز اعتراضات سراسری دی ماه در شهرهای ایران، خبرهایی با موضوع مشکلات اقتصادی، تنشهای سیاسی و موانع زندگی روزمره شهروندان ایران در رسانهها و شبکههای اجتماعی به کرات به چشم میخورد. با این وجود کمتر کارشناس و ناظر اجتماعی توانسته بود اعتراضاتی در این وسعت را پیشبینی کند.
تجمعات شهروندان خشمگین در بسیاری از شهرهای ایران در شش روز گذشته بسیاری از ناظران تحولات این کشور را غافلگیر کرد. با وجود اعتراضهای پراکنده به چالشهای اقتصادی در ماههای گذشته در بسیاری از کارخانهها و واحدهای تولیدی به دلیل حقوق معوقه و همچنین تجمعات مالباختگان موسسات مالی و اعتباری خصوصی، کمتر کسی انتظار بروز ناآرامی گسترده و سراسری در این مقیاس در ایران را داشت.
با گذشت شش روز از آغاز موج گسترده ناآرامیها و اعتراضات ضد حکومتی، میتوان تصویر روشنتری از این پدیده اجتماعی-سیاسی به دست داد؛ جنبشی اعتراضی که مانند دیگر تحولات نمیتواند «رعد و برقی در آسمان صاف و بی ابر» باشد.
شرایط اقتصادی برای اقشار و طبقات پایین جامعه ایران اعم از مزدبگیران دولت (کارمندان) و کارگران در دهههای گذشته هیچوقت «کاملا» مساعد نبوده است. با این حال، به جز شورشهای شهری سال ۱۳۷۱، قشرهای کم درآمد جامعه ایران –که احتمالا اکثریت قریب به اتفاق جمعیت این کشور را تشکیل میدهند- نقشی در «شروع» اعتراضات علیه سیاستهای جمهوری اسلامی نداشته اند.
برجامی که نان را سر سفرهها نیاورد
اگرچه سیاستهای اقتصادی و گروه کاری روحانی شباهتهای بسیاری با رویکردهای لیبرالی دولت هاشمی رفسنجانی در آن سالها دارد، اما نشانی از تورم ناگهانی ۵۰ درصدی دهه ۷۰ در دولت روحانی و سیاست انقباضی تیم اقتصادی وی به چشم نمیخورد.
به نظر میرسد سرخوردگی شهروندان از انتظارات برآورده نشده برجامی، یکی از دلایل نارضایتیهای روزهای گذشته باشد. چرا که چالشهای اقتصادی دور دوم ریاست جمهوری محمود احمدینژاد، عمدتا با تحریمهای بینالمللی علیه برنامه هستهای ایران توضیح داده میشد.
با روی کار آمدن حسن روحانی، و رویکردهای تنش زدای دولت وی در عرصه جهانی از یک سو و به کارگیری تکنوکراتها و کارشناسان پا به سن گذاشته، تلاش برای کنترل حجم نقدینگی در ایران آغاز شد. حسن روحانی و تیم سیاسی وی به شهروندان وعده داده بودند که با پایان پرونده هستهای ایران و رفع تحریمها، بسیاری از مشکلات از کمبود کالاهای مصرفی گرفته تا چالشهای اقلیمی را حل خواهند کرد.
با این حال و با وجود اجرایی شدن توافق هستهای در سال ۲۰۱۵ و رفع و تعلیق گسترده تحریمهای هستهای، شرایط آنگونه که دولت و همراهانش میخواستند پیش نرفت. با وجود امضای سندهای همکاری متعدد میان دولت یازدهم و کشورهای اروپایی، ترس از تحریمهای «غیرهستهای» آمریکا بر دوش بسیاری از بانکها و موسسات پولی و مالی اروپایی سنگینی میکرد و میکند.
موسسات مالی و اعتباری و سپردههای از دست رفته مشتریان
در سال گذشته بروز مشکلات مالی برای تعدادی از موسسات مالی و اعتباری نظیر موسسه فرشتگان، آرمان و کاسپین باعث شد تا در نقاط مختلف ایران، سپرده گذاران نگران برای خارج کردن پولهای خود جلوی شعبه های مختلف این موسسات تجمع کنند. این تجمعات بارها به درگیری با نیروهای پلیس انجامید. اما مالباختگان که گاهی سپردههایشان در این موسسات مالی را تنها سرمایه خود می خواندند، اعتراضات خود را ادامه دادند.
جمعی از سپرده گذاران چند موسسه مالی ورشکسته، که طی ماههای اخیر برای دریافت سپرده های خود به اعتراضاتی پراکنده دست زده بودند، اول آبان تجمع گسترده تری را در برابر مجلس برگزار کردند.
**بیشتر بخوانید: **
مشکل موسسات مالی و اعتباری نظیر موسسه ثامن چیست؟
تجمع اعتراضی سپرده گذاران مالباخته در برابر مجلس ایران
علاوه بر این اظهار نظر صندوق بین المللی پول درباره تزلزل و عدم ثبات نظام مالی ایران قابل توجه است. این صندوق ماه گذشته اعلام کرد که دولت ایران باید به طور اضطراری به دنبال بازسازی و تغییر ساختار بانکها و موسسات مالی باشد. صندوق بین المللی پول می گوید که رشد تولید ناخالص داخلی ایران حاصل افزایش صادرات نفتی این کشور به دنبال تعلیق تحریم ها بوده است.
**بیشتر بخوانید: **صندوق بین المللی پول: نظام بانکی ایران نیاز به اصلاحات اضطراری دارد
بودجه سال ۹۷؛ انتقادات و حواشی آن
بهبود وضع اقتصادی ایران یکی از وعده های حسن روحانی در جریان کارزار انتخابات ریاست جمهوری بود. دوره دوم ریاست جمهوری آقای روحانی با بیکاری ۱۲.۵ درصدی جمعیت آماده به کار کشور آغاز شد.
اما امید دولت ایران برای بهبود وضع اقتصادی توسط جذب سرمایه گذاری خارجی، به دنبال عدم تائید برجام توسط دونالد ترامپ، چشم اندازی نا مطمئن یافت.
بیشتر بخوانید: ترامپ: پایبندی ایران به برجام را تایید نمی کنیم؛ علیه سپاه تحریم های شدیدی اعمال می کنیم
ارائه لایحه بودجه دولت حسن روحانی به مجلس از یکسو با انتقادات فراوانی روبرو شد . از سوی دیگر رسانهای شدن جزئیات آن بنوعی افکار عمومی جامعه را تحریک کرد.
کاهش بودجه پیشنهادی برای پرداخت یارانه های نقدی و غیر نقدی، افزایش چشمگیر عوارض خروج از کشور، افزایش بودجه نهادها وسازمانهای مذهبی نظیر حوزههای علمیه، سازمان تبلیغات اسلامی، شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی و نهادهای مذهبی دیگر و احتمال گرانی بنزین و گازوئیل از جمله موارد بودجه سال آینده بود که حساسیت افکار عمومی را برانگیخت.
در پی انتقادات شدید به قسمتهای مختلف بودجه ارائه شده توسط دولت و اندکی پیش از آغاز اعتراضات، کمپینی با نام «تغییر بودجه به نفع مردم» شکل گرفت. در این کارزار که در شبکه های اجتماعی با هشتگ #تغییر بودجه به نفع مردم شناخته میشود، چهرههای سیاسی، فعالان اجتماعی از دولت میخواهند تا با تغییر بودجه، موجبات آرام شدن جو ملتهب و ناراضتی ناشی از وضعیت سخت اقتصادی و معیشتی را فراهم کند.
بیشتر بخوانید:
روحانی: هدفمان رشد اقتصادی بالای پنج درصد است
تعرفه خروج از ایران؛ «تلاش خود را برای اصلاح ارقام به کار خواهیم بست»
تخم مرغ گران و کمیاب شد
تخم مرغ، در کنار نان و سیب زمینی از مواد خوراکی ثابت در سبد غذایی مردم ایران است. گرانی بیش از اندازه این ماده خوراکی سبد غذایی بسیاری از افراد از جمله طبقات محروم را تحت کوچکتر و محدودتر میکند.
ماه گذشته بازارهای ایران شاهد افزایش بی سابقه قیمت تخم مرغ بود. قیمت هر شانه تخم مرغ در تهران از ۱۲ هزار و ۶۰۰ تومان به ۱۷ هزار و ۵۰۰ تومان (قیمت تقریبی هر دانه تخم مرغ ۶۰۰ تومان) رسید.
دولت ایران پس از گران و کمیاب شدن این محصول در بازارها، دلیل آنرا را شیوع آنفولانزا در مرغداریها خوانده بود. حسن روحانی در اولین واکنش خود نسبت به اعتراضات سراسری در شهرهای ایران در جمع هیات دولت با اشاره غیر مستقیم به گرانی قیمت تخم مرغ، از وزرای کابینه خود خواست تا در صورت بوجود آمدن مشکلات ناگهانی در عرضه محصولی خاص، بلافاصله دلیل آن را با مردم در میان بگذارند.
احتمال گران شدن بنزین در بودجه ۹۷
دولت ایران در تاریخ بیست و هشتم آذر از احتمال افزایش قیمت بنزین و گازوئیل خبر داد. پایگاه اطلاعرسانی دولت اعلام کرده بود که این افزایش قیمت سوخت برای تامین منابع جهت اشتغالزایی پیشبینی شده است.
در لایحه بودجه سال ۹۷، قیمت بنزین لیتری ۱۵۰۰ تومان پیشنهاد شده بود اما زمان مشخصی برای اجرای آن مشخص نشده بود.
علاوه بر کاستیهای اقتصادی، در ماههای اخیر برخی مشکلات که زندگی روزمره شهروندان را تحت تائیر قرار میدهند، بر آستانه تحمل مردم بی تاثیر نبوده است. آلودگی هوای شهرهای مختلف، تعطیلی مدارس و ادارات و زوج و فرد شدن تردد خودروها، افزایش ریزگردها در مناطق جنوبی ایران و بوجود آمدن مشکلات سلامتی، زلزله در شهرهای ایران و خرابیهای ناشی از آن، از جمله موانعی بودند که روند عادی زندگی مردم را تحت تاثیر قرار دادند.
آلودگی هوا و افزایش ریزگردها
در روزهای پایانی سال ۹۵، بحران ریزگردها در استان خوزستان با پیامدهای تازهای نظیر قطع برق و آب و فلج کامل زندگی مردم این استان همراه بود. این مشکلات اعتراضات گسترده مردم از جمله در برابر ساختمان استانداری را نیز در پی داشت.
در دو ماه اخیر، بالا رفتن شاخص آلودگی هوا در تهران و برخی شهرهای دیگر نظیر مشهد و لرستان بارها باعث مختل شدن زندگی روزمره مردم این شهرها، تعطیلی ادارات و مدارس و محدودیت عبور و مرور خودروها شد.
همزمان مشهد نیز به مدت هشت روز با آلودگی شدید هوا روبرو بود. تا جائیکه شاخص کلی کیفیت هوای مشهد در برخی روزها به وضعیت هشدار رسید.
وضعیت شاخص آلودگی و ریزگردها در قزوین، آبیک، شهرهای استان البرز بخصوص شهرستان کرج و شهرهای استان خوزستان تا زمان بارندگیهای آبان ماه در وضعیت بحرانی قرار داشت.
بار دیگر در آبان ماه به مدت یازده روز متوالی هوای تهران در مرز بحران قرار گرفت. این موضوع در روزهای پایانی آذرماه تکرار شد و شدت آلودگی در به تعطیلی چند روزه مدارس در پایتخت انجامید.
در اهواز نیز روزهای آغازین دی ماه ۱۳۹۶، میزان ذرات ریز معلق در هوا به ۴۶ برابر حد مجاز رسید. مشکل ریزگردها در اهواز که طی چندین سال جایگاه آلوده ترین شهر جهان را بخصوص اختصاص داده بود تا به امروز به مراتب بدتر شده است.
**بیشتر بخوانید: **
تشدید بحران آلودگی هوا در تهران، مشهد و لرستان
دلیل اصلی آلودگی بیش از حد هوای تهران چیست؟
زلزله در شهرهای ایران و بی اعتمادی شهروندان
چندین شهر ایران در ماهها اخیر خرابی، صدمات جانی و مالی و هراس ناشی از زمین لرزه را تجربه کردند. نارضایتیهای شکل گرفته در پی این پدیده طبیعی، به مواردی چون ضعف مدیریت بحران و بی برنامگی دولت، نحوه امدادرسانی و اسکان زلزله زدگان و همچنین اقدامات نهادهای دولتی برای بازسازی مناطق زلزلهزده باز میگردد.
بی اعتمادی شهروندان به نهادهای دولتی، پس از زمین لرزه روز ۲۱ آبان در استان کرمانشاه و جمع آوری کمکهای مردمی توسط چهرهها و سلبریتیهای و بیش از پیش مشخص شد.
این زمین لرزه با ۶۰۰ کشته خسارات فراوانی در شهرهای سرپلذهاب، ثلاث باباجانی و قصر شیرین در پی داشت و بیش از ۹ هزار نفر از ساکنان این شهرها مصدوم شدند.
آسیب شدید به ساختمانهای مسکن مهر از جمله خبرهای پرحاشیه این زلزله بود.
بیشتر بخوانید: نماینده مجلس: ۲۰ نفر بعد از زلزله کرمانشاه اقدام به خودکشی کردهاند
زمین لرزه تهران
اهمیت زلزله ۲۹ آذر در تهران، طرح دوباره مشکلات ایمن سازی خانهها و بافتهای فرسوده بود. کارشناسان زمین لرزه با مقیاس بزرگ در آینده تهران را فاجعهای جبران ناپذیر می دانند.
اگرچه این زمین لرزه خفیف که مرکز آن در ملارد بود، هیچگونه ویرانی به دنبال نداشت اما ترس و سرآسیمگی هنگام فرار از منزل باعث آسیب جسمی و روحی برخی شهروندان شد. پس لرزه دیگری پنجم دی تهران و استان البرز را لرزاند که باعث شد باردیگر تعداد زیادی از مردم تهران از ترس جان، شب را در گوشه خیابانها و پارکها صبح کنند.
بیشتر بخوانید:
سراسیمگی پس از زلزله چهارشنبه شب؛ دستکم دو کشته و بیش از صد مجروح
زمینلرزه تهران و البرز یک کشته و دهها مصدوم بر جای گذاشت
حملههای لفظی احمدی نژاد به قوه قضائیه و دولت
محمود احمدینژاد در ماههای اخیر به رویارویی مستقیم با قوه قضائیه و دولت حسن روحانی پرداخت. وی و نزدیکانش قوه قضاییه را به بی عدالتی متهم کرده و خواهان استعفای صادق لاریجانی شده بودند. در آخرین مورد آقای احمدی نژاد که بخشهای مختلف نظام را به فساد متهم میکند، پس از اولتیماتومی ۴۸ ساعته به صادق آملی لاریجانی، رئیس قوه قضائیه، با انتشار ویدئویی وی را «غاصب» خوانده بود.
آقای احمدینژاد روند رسیدگی قضایی به پرونده تخلفات مالی حمید بقایی را بارها دستمایه انتقادات بی پرده و تند نسبت به این قوه و ریاست آن قرار داد و با وجود تذکر رهبر ایران نسبت به این موضوع، بار دیگر در سفر به بوشهر با تکرار انتقادات خود، نسبت به سخنان علی خامنهای واکنش نشان داد. رئیس جمهوری پیشین ایران در پاسخ به یک بسیجی بوشهری گفت: «اگر رهبری زمانی چیزی گفت و شما نظر دیگری داشتی باید بمیری؟ رهبری می گوید به من هم انتقاد کنید.»
نام محمود احمدی نژاد که در دوران تبلیغات انتخاباتی سال ۸۴ و ۸۸ خود را تنها حامی «مستضعفین» و پیشرو در مبارزه با «فساد و تبعیض» میخواند، پس از پایان دو دوره ریاست جمهوری، در پروندههای گوناگون تخلف مالی آورده شد. وی اتهامات به خود و اطرافیانش، در دوران ریاست جمهوری دسیسهای برای تاثیرگذاری تحریمها بر ایران میداند.
بیشتر بخوانید:
احمدی نژاد: اگر رهبری زمانی چیزی گفت و شما نظر دیگری داشتی باید بمیری؟
خامنهای: کسانی که امکانات کشور دستشان بوده دیگر حق ندارند علیه کشور حرف بزنند
**احمدی نژاد: هر کسی در هر مقامی باشد اگر ملت او را نخواهد، غاصب است **
**نقش قوه قضاییه در شکل گیری فسادهای بزرگ از زبان محمود احمدی نژاد **