هفتاد سال از «روز نکبت» میگذرد. این روز چیست و چرا به این اسم نامیده میشود؟
ایالات متحده آمریکا روز دوشنبه ۲۴ اردیبهشت (۱۴ مه)، سفارت خود را به طور رسمی در بیتالمقدس افتتاح کرد. این اقدام ایالات متحده با تظاهرات اعتراضی فلسطینیها همراه شد که نتیجه آن کشته و زخمی شدن صدها نفر بود.
بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل و دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا انتقال سفارت به بیتالمقدس را مثبت خواندند و آن را آغاز راهی برای نزدیکی و اتحاد بیشتر میان دو کشور نامیدند.
انتقال سفارت آمریکا از تلآویو به بیتالمقدس همزمان با هفتادمین سالگرد اعلام استقلال اسرائیل و یک روز پیش از روز نکبت بود. این اقدام ایالات متحده واکنشهای متفاوتی را در جهان برانگیخت. بسیاری از کشورهای جهان نسبت به این اقدام معترض بودند و دیپلماتهای آنها برای شرکت در مراسم افتتاح سفارت حاضر نشدند.
روز نکبت (يوم النكبة)
روز نکبت مصادف با ۲۵ اردیبهشت ۱۳۲۷ شمسی (۱۵ مه ۱۹۴۸ میلادی) نامی است که فلسطینیها و حامیان آنان برای اشاره به سالگرد اخراج و آوارگی دهها هزار فلسطینی از دسامبر ۱۹۴۷ تا ژانویه ۱۹۴۹ در جریان جنگ داخلی در فلسطین بکار میبرند.
روز نکبت همچنین یک روز پس از سالروز اعلام استقلال اسرائیل از سوی داوید بن گوریون، موسس و اولین نخست وزیر کشور اسرائیل در تاریخ ۲۴ اردیبهشت ۱۳۲۷ شمسی (۱۴ مه سال ۱۹۴۸میلادی) است. در این روز منشور استقلال اسرائیل همزمان با پایان قیمومیت بریتانیا بر فلسطین به امضای مجمع موقت ملی اسرائیل رسید.
پیش از استقلال اسرائیل، حدود ۲۵۰-۳۰۰ هزار فلسطینی از کشور خود اخراج شده یا به دلیل ترس از جنگ گریختند. گفته میشود در عرض دو سال جنگ داخلی در فلسطین که حدود ۷۰۰ هزار فلسطینی از خانههای خود رانده شدند و حدود ۴۰۰ تا ۶۰۰ روستا تخریب شدند.
عواملی چون پیشرفت نظامی یهودیان در خاک فلسطین، نابودی روستاهای عرب، جنگ روانی و ترس از کشته شدن پس از قتل عام دیر یاسین (۹ آوریل ۱۹۴۸میلادی) سبب شد تا بسیاری از مردم فلسطین این کشور را ترک کنند. دستورات اخراج مستقیم توسط مقامات اسرائیلی، عدم تمایل به زندگی تحت کنترل یهودیان و فروپاشی رهبری فلسطین نیز از دیگر دلایل آوارگی فلسطینیها بود.
گرچه آمار رسمی در مورد تعداد آوارگان فلسطینی وجود ندارد اما به نظر میرسد حدود امروزه حدود ۵ میلیون فلسطینی در سراسر جهان و بیشتر در مناطقی چون نوار غزه، کرانه باختری رود اردن، لبنان و سوریه ساکن هستند.
این واژه نخستین بار از سوی کنستانتین زریق، تاریخدان و نویسنده سوری در تابستان همان سال بکار برده شد. وی در کتاب خود به نام «معنی فاجعه» به بررسی رخدادهای مرتبط با جنگ میان فلسطین و اسرائیل پرداخت.
روز نکبت در ابتدا در میان فلسطینیها چندان رایج نبود چرا که بسیاری معتقد بودند استفاده از کلمه نکبت سبب دلسردی آنان در مبارزات و مقاومت آنان خواهد شد اما در دهه ۷۰ و ۹۰ میلادی استفاده از این واژه در میان سازمانهای مخالف اسرائیل رواج یافت.
تشکیل کشور و دولت اسرائیل
اسرائیل کنونی در محل پادشاهی باستانی اسرائیل و یهودا واقع شده است. این مکان نقطه آغاز زبان عبری و همچنین محل تولد ادیان یهودیت و مسیحیت و مورد احترام پیروان ادیان دیگر از جمله اسلام و همچنین اقلیتهای قومی-مذهبی از جمه سامریها، دُروزیها و بهائیان است.
قدمت پادشاهی باستانی اسرائیل و یهودا به عصر آهن یعنی سه هزار سال پیش از سقوط امپراطوری آشوری نوین یعنی ۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز میگردد. پس از سقوط امپراطوری بابل نوین و سلسه هخامنشی، ۵ قرن پیش از میلاد مسیح، برخی از یهودیان به اورشلیم (بیتالمقدس کنونی) رفتند و در آن مکان یک هویت یهودی را شکل دادند.
به دنبال حمله اسکندر مقدونی و فتح نقاط مختلف آسیا، یهودیان جذب امپراطوری و تمدن هلنیستی (دورهای از تاریخ یونان باستان میان درگذشت اسکندر در سال ۳۲۳ پیش از میلاد مسیح تا پدید آمدن امپراطوری روم) شدند ولی دو قرن پیش از میلاد مسیح علیه امپراطوری سلوکیان شورش کردند و سلسله حشمونیان را شکل دادند.
سلسله حشمونیان آخرین حکومت مستقل یهودیان بود که ۶۳ سال پیش از میلاد مسیح با تسلط پومپه، سردار رومی بر منطقه اسرائیل به اتمام رسید. ظهور مسیحیت و به دنبال آن اسلام این سرزمین را به مکان مقدسی برای سایر ادیان ابراهیمی تبدیل کرد.
جنبش ملی یهودیان موسوم به صهیونیسم، در اواخر قرن نوزدهم ظهور کرد. پس از جنگ جهانی اول، سرزمین های عثمانی در شام (منطقه جغرافیایی که امروزه بخشی ازکشورهای سوریه، اردن، لبنان، فلسطین، قبرس، ترکیه و مصر را در بر میگیرد) تحت کنترل بریتانیا و فرانسه قرار گرفتند. ملیگرایان یهودی با فشار بر بریتانیا از آنها خواستند تا ورود یهودیان و اداره کشور به دست آنان را محیا کند. از سوی دیگر کشورهای عرب در تلاش برای بازداشتن یهودیان از مهاجرت به این سرزمین بودند. تقابل این دو مساله سبب شروع درگیری میان یهودیان مهاجر و فلسطینیها شد.
جنگ جهانی دوم و کشتار قریب به شش میلیون یهودی ساکن اروپا به دست آلمان نازی در بین سالهال ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ سبب شد ایده شکلگیری کشوری مستقل برای یهودیان قوت بگیرد. در دوران جنگ جهانی دوم و پس از پایان آن، یهودیانی که از هولوکاست جان سالم به در برده بودند به سرزمین اسرائیل کنونی مهاجرت کردند.
با افزایش تعداد یهودیان مهاجر به فلسطین و منازعات میان مهاجران و ساکنان این سرزمین، سازمان ملل متحد در ۲۹ نوامبر ۱۹۴۷ میلادی، طرح تقسیم فلسطین به دو کشور اسرائیل و فلسطین را به صورت بینالمللی را تصویب کرد. این طرح موافقت سران صهیونیست را در پی داشت اما فلسطینیها و دولتهای عرب منطقه آن را نپذیرفتند؛ مسالهای که برای سالها منجر به درگیریهای خونین میان طرفین شد.
دولت اسرائیل در ۱۴ مه ۱۹۴۸ میلادی همزمان با پایان قیومیت بریتانیا بر فلسطین، با صدور منشور استقلال، اعلام موجودیت کرد. این مساله سبب وقوع جنگهای متوالی میان اعراب و اسرائیلیان شد که از جمله آن میتوان به جنگ داخلی فلسطین ۱۹۴۸، جنگ ۱۹۵۶، جنگ ششروزه ۱۹۶۷ و جنگ یوم کیپور ۱۹۷۳ اشاره کرد.
کشور اسرائیل در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۲۸ شمسی (۱۱ مه ۱۹۴۹ میلادی) به عنوان یکی از اعضای سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شد. در حال حاضر ۳۲ عضو سازمان ملل متحد اسرائیل را به عنوان یک کشور به رسمیت نمیشناسند و با این کشور روابط دیپلماتیک نزدیک ندارند.
روند صلح میان اسرائیل و فلسطین
مذاکرات صلح از دهه ۷۰ میلادی میان اسرائیل، فلسطین و اعراب منطقه آغاز شد. پیمان صلح میان اسرائیل و مصر در سال ۱۹۷۹ و میان اسرائیل و اردن در سال ۱۹۹۴ به امضا رسید.
محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، و بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در سالهای گذشته مذاکراتی برای دستیابی به صلح آغاز کردند. با این حال این مذاکرات هنوز به نتیجه قطعی نرسیده است.
برخی گروههای شبهنظامی از حمله حزبالله لبنان، فتح و حماس و همینطور صهیونیستهای افراطی از جمله مخالفان صلح میان فلسطین و اسرائیل هستند. مخالفت و گاها سنگاندازی این گروهها مذاکرات صلح را با دشواری همراه کرده است.
بیشتر بخوانید: