تفاوت گسترده در زاویه نگاه تحلیلگران روس و ایرانی در آینه هلسینکی این موضوع را به خوبی نشان میدهد که ایران زمانی میتواند به منافع حداکثری دست پیدا کند که یک بازی برد-برد مبتنی بر واقعیت را جستجو نماید. جزییات بیشتر درباره این تفاوت دیدگاه را در این مطلب بخوانید.
سرانجام طلسم شکسته شد و مرد شماره یک کرملین با رئیسجمهور جمهوریخواه ایالات متحده رو در روی یکدیگر نشستند تا فصلی تازه را در روابط دو کشور کلید بزنند؛ به طوری که با توجه به قدرت فرامنطقهای مسکو و واشنگتن، نسیم آن در دیگر مناطق جهان به ویژه در خاورمیانه و همچنین شرق آسیا نیز به خوبی استشمام خواهد شد.
ولادیمیر پوتین که معمولا با کمی درنگ به ملاقاتها میآید، اینبار نیز با ۴۰ دقیقه تاخیر به محل دیدار با همتای آمریکایی خود در هلسینکی رسید؛ اگر چه دست بالای دست بسیار است و دونالد ترامپ نیز ۲۰ دقیقه پس از وی به محل ملاقات آمد تا نهایتا دیدار با یک ساعت تاخیر آغاز شود.
بسیاری از شبکههای تلویزیونی به صورت مستقیم صحبتهای ابتدایی و کنفرانس خبری پس از دیدار دو رئیسجمهور در پشت درهای بسته را پخش کردند؛ کنفرانسی که پس از پایانش، ترامپ آن را یک شروع خوب دانست و شاید به همین دلیل بود که تنها سه روز پس آن -عصر دیروز- در صفحه توئیتر خود درخواست دیدار دوم با پوتین را مطرح کرد و از رئیسجمهور روسیه دعوت کرد تا در پاییز برای دیدار دوم به واشنگتن برود.
از سوی دیگر با وجود اینکه از گفتگوی غیر علنی ترامپ و پوتین اطلاعاتی منتشر نشد، اما «دلواپسان» آمریکایی رئیس جمهور کشورشان را مورد هجمههای سنگینی قرار دادند.
اما خلاف آمریکاییها، تحلیلگران روسی در رسانههای دولتی و غیردولتی این کشور، موضعی کاملا پیروزمندانه داشتند.
بیشتر بخوانید:
سخنگوی کاخ سفید: ترامپ از بولتون خواست تا پوتین را به کاخ سفید دعوت کند
رسوایی هلسینکی؛ دموکراتهای کنگره خواستار شهادت مترجم ترامپ شدند
کاخ سفید: تهدید روسیه علیه دموکراسی آمریکا همچنان ادامه دارد
رسانههای روسی هلسینکی را از چه زاویهای مشاهده کردند؟
روزنامه مامسامولسکایا پراودا در گزارشی با عنوان «برنامه هستهای ایران، جنگ سوریه و سیل آوارگان در اتحادیه اروپا؛ رئیسجمهور آمریکا به روسیه چه پیشنهادی کرد؟» به قلم کارینه گئورکیان، ایرانشناس روس نوشت که موضع ترامپ در خصوص ایران به این معنی است که او برنامهای برای اقدام دارد؛ چرا که وی انسان معقولی است و میداند چطور به اهداف خود برسد؛ همانطور که در مورد کره شمالی نیز مشاهده کردیم. به اعتقاد وی عموم نهادها در آمریکا متوجه شدهاند که از راه قهرآمیز نمیتوانند علیه ایران اقدامی انجام دهند، از این رو کاخ سفید در پی مذاکره است و تلاش دارد تا روسیه در آن حضور داشته باشد.
روزنامه ایزوستیا نیز در یادداشتی با عنوان «نمایان شدن امید در مسیر سوری» به توافقات احتمالی سران روسیه و آمریکا در موضوع سوریه پرداخت و تاکید کرد که حصول این توافق مشترک به ضرر ایران نخواهد بود. رولاند بیدژاموف نویسنده این یادداشت با اشاره به این موضوع که پیش از دیدار هلسینکی برخی صاحبنظران از امکان نوعی معامله میان مسکو و سوریه سخن میگفتند و بر این باور بودند که واشنگتن درصدد است با دادن امتیازی به مسکو، نظیر به رسمیت شناختن الحاق کریمه و رفع تحریمهای ناشی از آن، کرملین را وادار کند تا به ایران برای خروج از سوریه فشار وارد کند. بیدژاموف در این یادداشت مدعی است که نمیتوان چنین تصور کرد که روسیه شریکی همچون ایران را به این سادگی فدا میکند؛ چرا که از یک سو روسیه منافع مشترک بسیاری با ایران دارد و از سوی دیگر مسکو متحدان و شرکای خود را بیهوده هزینه نمیکند. با این حال این تحلیلگر روس معتقد است که ایران به نظر مسکو توجه دارد و از همین رو بود که نیروهای ایرانی ۸۰ کیلومتر از مرز سوریه و اسرائیل در بلندیهای جولان عقب نشینی کردند.
**به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
**
روزنامه کامرسانت نیز در تحلیلی به جای خالی بیانیهای مکتوب در پایان نشست هلسینکی اشاره کرد و در مطلبی با عنوان «عدم توافق مسالمت آمیز» به این موضوع اشاره کرد که روسیه بسیار تمایل داشت که نکات و بندهای مطرح شده در کنفرانس خبری طی بیانیهای به صورت مکتوب آورده شود تا از ضمانت اجرایی برخوردار باشد. به اعتقاد نویسنده این یادداشت، اگرچه پوتین و ترامپ در مورد امنیت اسرائیل در جنوب سوریه اتفاق نظر داشتند، اما ایران و نقش آن در خاورمیانه از یکسان شدن کامل مواضع مسکو و واشنگتن جلوگیری کرد.
از سوی دیگر دمیتری سوسولوف در یادداشتی با عنوان ملاقات «پوتین و ترامپ انجام شد؛ دنباله دار خواهد بود؟» در سایت باشگاه والدای به بیان این موضوع پرداخت که اجلاس پوتین و ترامپ مسائل بنیادی روابط روسیه و آمریکا را حل نکرد ولی به واقعه مهمی تبدیل شد؛ چراکه طرفین مجاز نبودن ادامه تشدید و تشنج را قبول کردند. وی اما این نکته را نیز مطرح کرد که دورنمای روابط روسیه و آمریکا به نتایج انتخابات میان دورهای کنگره آمریکا بستگی دارد. به نظر میرسد اگر جمهوریخواهان در این انتخابات شکست نخورند و موضوع جدید دیگری در رابطه با دخالت روسیه مطرح نشود، گفتگوهایی که پوتین به آنها اشاره کرد، شروع خواهد شد و برای روابط دو کشور نتایج مثبتی به بار خواهد آورد.
دمیتری بادوفسکی رئیس بنیاد انستیتوی مطالعات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز در رابطه با نشست هلسینکی معتقد است که روابط دوجانبه روسیه و آمریکا از سر گرفته شد و گفتگوی سران به احتمال قوی طی سال آینده به صورت محسوس تقویت خواهد شد. فئودور لوکیانوف، سردبیر مجله روسیه در سیاست جهانی نیز معتقد است که طرفین در موضوع سوریه به یکدیگر نزدیک شدند.
اگرچه بسیاری از تحلیلگران روس از موفیقت پوتین در ملاقات با ترامپ سخن به میان آورده اند، اما رئیسجمهور این کشور در گفتگو با شبکه اول تلویزیون روسیه تصریح کرد که باید اعلام کنم که من انتظارات ویژهای از این دیدار نداشتم، چرا که نخستین دیدار پرمحتوا بود. پوتین در این رابطه همچنین تاکید کرد که به نظر من در آغاز باید از ویژگی آمادگی و گرم کردن برخوردار باشیم تا در آینده در روند ارتباطات در مورد جزئیات بیشتری گفتگو کنیم.
چرا در داخل ایران از چتر پوتین واهمه دارند؟
تحلیلگران ایرانی همواره رفتارهای روسیه در قبال تهران را با نوعی واهمه دنبال میکنند، تردیدی که گاهی در مرز توهم قرار میگیرد و سبب میشود سرگیجهای در روابط دو کشور به وجود آید. میان سالهای پس از انقلاب، انتقادهای مطلقگرایانه اصلاحطلبان از روسیه و اصولگرایان از آمریکا به سنتی در جمهوری اسلامی تبدیل شده است، رویهای که روز به روز بر دامنه غیر واقعی بودن آن افزوده میشود؛ اگرچه از سوی دیگر نیز گاهی چنان مطلقگرایانه و بر اساس فرضیههای غیر واقعی این جریانات در سیاست خارجی دل در گرو آمریکا و یا روسیه بستهاند که از آن سوی بام افتادهاند.
روسیه با بسیاری از کشورهای جهان و حتی همسایگان تهران نظیر ترکیه، تراز تجاری چندین برابری ایران دارد، اما هیچ کدام از این کشورها در رخدادها با سرگیجه روابطشان با مسکو را دنبال نمیکنند. برای تبیین این سرگیجه میتوان به یک مثال ساده نظیر ماجرای چتر پوتین در جریان بارش باران در هنگام مراسم اختتامیه جام جهانی فوتبال در روسیه اشاره کرد.
باران یکباره شروع به باریدن گرفت و محافظ پوتین بیدرنگ چتری را بالای سر او قرار دادند، همچنین پس از دقایقی برای روسای جمهور فرانسه و کرواسی چتر آورده شد.
تحلیل این موضوع که چرا محافظ پوتین همراه خود چتر داشته است و دیگران در لحظه شروع باران فاقد آن بودند، موضوع این نوشته نیست، اما نکته قابل تامل آنجاست که نه روسای جمهور فرانسه و اسلواکی و نه نخبگان سیاسی دو کشور به موجب این اقدام دچار سرگیجه نشدند و قرار نگرفتن زیر چتر پوتین را تعبیر به خیانت از جانب روسیه نکردند، اما بسیاری از تحلیلگران ایرانی آن را مصداقی از بی وفایی روسها خواندند تا جایی که محمود صادقی نماینده مجلس نیز در صفحه توئیتر خود نوشت: «وقتی روسها هوای ورزشگاه را پس دیدند، چتر را روی سر خود گرفتند و به میهمان نگاه هم نکردند!»
تفاوت گسترده در زاویه نگاه تحلیلگران روس و ایرانی در آینه هلسینکی این موضوع را به خوبی نشان میدهد که ایران زمانی میتواند به منافع حداکثری دست پیدا کند که یک بازی برد-برد مبتنی بر واقعیت را جستجو نماید و تحقق این امر هنگامی رخ می دهد که فهم پذیری صحیحی از آن نه فقط در ساختار حاکمیت، دولت و دیپلماتهای دستگاه سیاست خارجی تحقق یابد، بلکه نخبگانی سیاسی و سیاستورزان حوزه رسانه نیز این نگاه را جستجو کنند.
با این نگاه میتوان گفت روسیه منافع خود را دنبال میکند و ایران نیز در راستای منافع ملی خودش گام بر میدارد؛ اما درصدد ایجاد تقویت همگرایی است تا منافع مشترک را با یکدیگر تقویت کند. روسیه با اسرائیل همکاریهای استراتژیکی بسیاری دارد، اکنون نیز به دنبال آغاز فصل تازهای از روابط با آمریکا است؛ این روند میتواند فرصتی برای ایران باشد تا از طریق استحکام روابط خود با روسیه، از تقابل و اصطکاک خود با آمریکا و اسرائیل بکاهد و طبیعی است که همواره به یاد داشته باشد که عقل حکم میکند در هوای ابری، خود چتر به همراه داشته باشد و منتظر نباشد زیر چتر دیگران قرار گیرد.
روسیه چه نقش در روابط ایران و اسرائیل بازی می کند؟
در آستانه آغاز سال ۲۰۱۷ میلادی، کرملین با انتشار سند جدید دکترین سیاست خارجی، دفاعی و اطلاعاتی روسیه، سیاستگذاری های این کشور در نظام بین الملل را اعلام کرد. برای نخستین بار نام ایران نیز در این سند آمده بود و در بند ۹۴ اشاره شده بود که روسیه خط مشی توسعه همه جانبه همکاری با جمهوری اسلامی ایران را دنبال میکند و همچنین در اجرای مداوم برجام متناسب با تصمیمات شورای حکام آژانس انرژی اتمی می کوشد. این درست همان ملاحظه ای بود که پوتین در خصوص حمایت از برجام در کنفرانس خبری خود با ترامپ نیز اعلام کرد.
از سوی دیگر نتانیاهو در دیدار خود با رئیس جمهور روسیه پیش از سفرش به پایتخت فنلاند از وی درخواست کرده بود که توافقنامه تقسیم نیروها در تاریخ ۱۹۷۴ رعایت شود، موضوعی که پوتین آن را نیز به صراحت در هلسینکی اعلام کرد.
برآیند این ملاحظات مسکو نشان میدهد که از یک سو سیاستهای اعلانی و اعمالی روسیه تفاوت چندانی با یکدیگر ندارد و از سوی دیگر این کشور ملاحظات شرکای تاکتیکی و استراتژیک خود را میداند و به دنبال همگرایی در منافع مشترک و تحقق یک بازی برد-برد در خاورمیانه است. ترامپ روز سه شنبه در دیدار کاری با اعضای کنگره و در برابر خبرنگاران درباره نتایج اجلاس هلسینکی گفت که ما در مورد اسرائیل و امنیت اسرائیل گفتگو کردیم و رئیس جمهور پوتین گفتگو سهجانبه با حضور نتانیاهو برای تدوین موارد مربوط به سوریه را پذیرفته است.
به نظر میرسد در شرایط کنونی ضرورت دارد که ایران در تعامل با روسیه منطقی و به دور از سرگیجه گام بردارد، چرا که اگر از دیپلماسی چند جانبه و ابتکار عمل در مذاکرات بهره نبرد، روزهای دشواری را در آرایش جدید خاورمیانه سپری خواهد کرد.
نویسنده: احمد وخشیته، دانشجوی دکتری دانشگاه دوستی ملل روسیه