هشدار یووال نوح هراری دربارۀ احتمال قدرت گیری رژیمهای کاملا توتالیتر، بیش از هر زمانی در تاریخ بشر
یووال نوح هراری، مورخ ۴۳ سالۀ اسرائیلی و استاد دانشگاه عبری بیتالمقدس یکی از بانفوذترین متفکران زمان خود است.
اونویسندۀ کتاب «۲۱ درس برای قرن ۲۱»؛ یکی از پرفروشترین کتابها در عرصۀ بینالملل است و بسیاری از رهبران سیاسی و روسای دولتهای مختلف همچنین رهبران بزرگترین شرکتهای جهان مشتاق شنیدن سخنان او هستند.
گابور کیس، خبرنگار یورونیوز در جریان سفر او به بوداپست، پایتخت مجارستان با او به گفتگو نشسته است.
یورونیوز: آقای هراری، از شما برای شرکت در این گفتگو سپاسگزارم. اجازه دهید که گفتگویمان را با یک شرط بندی آغاز کنیم. انتخابات پارلمان اروپا نزدیک است و به همین دلیل آیندۀ این اتحادیه موضوع گفتگوهای بسیاری است. آیا حاضرید دربارۀ اینکه ۱۵ سال دیگر همچنان اتحادیه اروپا برقرار خواهد بود، شرط بندی کنید؟
یووال نوح هراری: «نمیدانم؛ به عنوان یک مورخ میدانم که نمیتوان آیندۀ چنین چیزهایی را پیشبینی کرد. زیرا همیشه اتفاقاتی غیرقابل پیشبینی روی میدهد. تاریخ شاهدی بر این ادعا است. حتی تا چند ماه قبل از انقلابهای ۱۹۸۹ میلادی، هیچکس در شرق اروپا چنین چیزی را پیشبینی نمیکرد و ۵ سال قبل از آن، چنین چیزی فقط به یک فیلم تخیلی شبیه بود. دربارۀ آینده اتحادیه اروپا نیز همینگونه است و نمیتوان چیزی گفت. من امیدوارم که رایدهندگان تصمیم درستی بگیرند و این اتحادیه را حفظ کنند. زیرا حفظ چنین اتحادیهای، هم برای برقراری صلح در سراسر اروپا مهم است و هم برای رفاه در این قاره؛ بویژه آنکه صلح و رفاه جهان به رفاه در اروپا گره خورده است.»
یورونیوز: شما در کتابتان تاکید کردهاید که تنها با همکاری است که میتوان چالشهای جهانی را حل و فصل کرد. اما در حال حاضر به نظر میرسد که همکاری جهانی با دشواریهایی روبرو است. ملیگرایی در سراسر اروپا تقویت شده است. به نظر شما چرا چنین ایدههایی پرطرفدار شدهاند و چگونه باید با آنها برخورد کرد؟
یووال نوح هراری: «مردم باید این را درک کنند که در حال حاضر بشریت با سه تهدید روبروست. تهدیدهایی که در سطح ملی قابل حل نیستند و تنها در سطح بینالملل حل و فصل میشوند. این سه تهدید عبارتند از تهدیدات هستهای، تغییرات آب و هوایی و اختلالات ناشی از فناوری، بویژه در موضوع هوش مصنوعی و مهندسی زیست محیطی. هوش مصنوعی و مهندسی زیست محیطی میتوانند آنچه را انسانیت خوانده میشود، از بین ببرند. تنها راه برای برخورد با این چالشها، همکاری بینالمللی است. اگر ما در مسابقۀ تسلیحاتی هوش مصنوعی و ژنتیک شرکت کنیم، نتیجهای که به دست میآوریم تخریب بشریت است. مهم نیست که چه کسی در این مسابقات برنده شود، زیرا این بشریت است که نابود خواهد شد.»
یورونیوز: تفکر باینری (فازی) که در آن همه چیز سیاه یا سفید است، میتواند به همان اندازۀ ملیگرایی خطرناک باشد.
یووال نوح هراری: «ملیگرایی هم جنبۀ خوب و هم جنبۀ بد دارد. تفکرات ملیگرایی در زمان مثبتترین تحولات تاریخ بشری نیز دیده شده است با این وجود جنبۀ منفی هم دارد. جنبۀ مثبت ملیگرایی در این است که به میلیونها غریبه این توانایی را میدهد که مراقب یکدیگر باشند و با یکدیگر همکاری کنند. اما بعد منفی ملیگرایی، نفرت از خارجیهاست؛ چیزی که به نظر من جوهر ملیگرایی محسوب نمیشود. بخشی از مشکلی که امروز در بخشهایی از جهان میبینید، از آن روست که به جای تمرکز بر دوست داشتن همتایان خود، مردمی را میبینید که بر نفرت از خارجیها تمرکز کردهاند. شما مردمی را میبینید که دست به فساد میزنند، از سیستمهای خدمات درمانی پول میگیرند و علاقهای به حمایت از هموطنان خود ندارند و بعد همین افراد خودشان را میهن پرست معرفی میکنند. چرا؟ تنها به این دلیل که از خارجیها متنفرند.»
یورونیوز: بسیاری از مردم به جای خواندن اخبار معتبر، تنها به دنبال اخباری هستند که باعث تایید و تقویت باورها و دیدگاههایشان میشود. چگونه میتوان به مسیر گفتگوی ملی برگشت. آنهم زمانی که برخی از رهبران از شنیده شدن پاسخهای معنادار افرادی همچون جورج سوروس، فتح الله گولن یا لیبرالها خودداری میکنند؟
یووال نوح هراری: «این ترفند جدید نیست، همیشه چنین چیزی وجود داشته است. چیزی که جدید است اینکه ما اکنون به کمک فناوریهای نوین قدرت فوقالعادهای برای ربودن و سوء استفاده از توجه انسانها داریم. مشکلی که اکنون با آن روبرو هستیم این است که فناوری در حال تسلط بر نقاط ضعف ماست. ما فناوریهای بسیار قدرتمندی داریم که میتوانند نقاط ضعفمان را شناسایی کنند؛ اینکه چه حسی دارید یا از چه متنفرید و میتوانند با تحریک کردن این نقاط هیجان برانگیز، توجه شما را به سمت آنچه میخواهند جلب کنند. یکی از دلایلی که ما باید این فناوریها را تنظیم کنیم حمایت از انسانها در مقابل کنترل شدن و مورد سوء استفاده قرار گرفتن است.»
یورونیوز: آیا از سبک دیکتاتوری توصیف شده توسط جرج اورول و سوء استفاده از کلان دادهها نگرانید؟
یووال نوح هراری: «من خیلی نگرانم. فکر میکنم که در حال حاضر فناوری احتمال ایجاد رژیمهای کاملا توتالیتر را بیشتر از هر زمانی در تاریخ بشر کرده است. حتی افراطیتر از آنچه که جرج اورول تصور میکرد. زیرا اورول وضعیتی را تصور میکرد که در آن رژیم توتالیتر تمام مدت فعالیتهای شما را تحت نظر داشت اما این نظارت تنها بر دنیای بیرونیِ انسان حاکم بود. اینکه چه کاری میکنید، کجا میروید، چه کسی را ملاقات میکنید، چه میگویید. اما اکنون فناوری داریم که به کمک سنسورهای بیومتریک و با ترکیبی از فناوریهای هوش مصنوعی و بیوتکنولوژی، مردم را تمام ۲۴ ساعت شبانهروز تحت نظارت دارد، همه چیز را؛ هم در دنیای بیرونی و هم در درون آنها. مثلا در حال حاضر در چین هایی وجود دارد که دانشآموزان آن دستبندهای بیومتریک دارند. چینیها میگویند که استفاده از این دستبندها با هدف بهبود سطح آموزش است و به این ترتیب معلمها میفهمند که چه زمانی شما خسته هستید، چه زمانی کسل شدهاید و چه زمان مشکلی دارید. اما از همین فناوری میتوان برای اهداف سیاسی نیز استفاده کرد. آنچه ما در قرن ۲۰ در دوران استالین یا هیتلر یا مائو دیدیم با آنچه به کمک این فناوریها انجام شدنی است، قابل مقایسه نیست. فناوریهایی که استفاده از آنها هم اکنون آغاز شده است.»
یورونیوز: اگر گروه نخبگانی وجود داشت که میتوانست زندگیها را طولانیتر کند و به آزار تودههای بیفایده بپردازد، آنگاه ما با چه خطراتی روبرو میشدیم؟
یووال نوح هراری: «اگر ما از فناوریهای نوین به درستی استفاده نکنیم، آنگاه به همان نتیجهای میرسیم که شما میگویید. در چنین حالتی از دانش بیوتکنولوژی برای ارتقاء توانمندیهای گروه کوچکی از نخبگان و رسیدن آنها به سطحی عالی استفاده میشد و به این ترتیب فاصله بزرگی میان آنها و اکثریت مردم بوجود میآمد. به این ترتیب بشریت به گونههای مختلف تقسیم میشد و برای اولین بار در تاریخ، گونۀ انسانهای ثروتمند با گونۀ انسانهای فقیر فرق میکرد. این بزرگترین نابرابری تاریخ است. همچنین شغلهای زیادی ناپدید و مشاغل جدیدی ظاهر میشدند. اما در چنین وضعیتی مشکل واقعی، نه حذف مشاغل بلکه آموزش دوبارۀ مردم خواهد بود. مردم مجبور میشوند بارها و بارها شغلشان را تغییر دهند و در تمام دوران زندگی مشغول یادگیری باشند. سیستم آموزش کنونی، مردم را برای چنین چیزی آماده نمیکند.»
یورونیوز: چند پرسش شخصی. به عنوان شهروند اسرائیل، شنیدن بیوقفۀ صدای پرتاب موشکها و آژیرها چه تاثیری بر افکار شما گذاشته است؟
یووال نوح هراری: «من چنین صداهایی را بطور مداوم نمیشنوم. چنین چیزی گاهی اتفاق میافتد. وضعیت در غزه برای مردمی که در آنجا زندگی میکنند، واقعا وحشتناک است اما در اسرائیل بیشتر مردم، بیشتر دوران زندگیشان در آرامش میگذرد. قطعا چنین چیزی بر افکار من هم تاثیر میگذارد. فکر میکنم نگاهم به بسیاری از این تحولات، کمتر ساده انگارانه است. اگر در سانفرانسیسکو یا کالیفرنیا زندگی میکردم، راحتتر میتوانستم چنین دیدگاههای ساده را بپذیرم که "بله فناوری فوقالعاده است و کارهای فوقالعادهای برای بشریت میکند". اگر شما در اسرائیل زندگی کنید، درک میکنید که بشریت دارای جنبههای بسیار تاریکی است.»
یورونیوز: شما هرساله در برنامههای مراقبه طولانی شرکت میکنید. پس از این مدیتیشنها چگونه به زندگی روزمره برمیگردید؟
یووال نوح هراری: «همه چیز به سرعت به پیش میرود؛ از جمله فناوریها و تحولات سیاسی. اکنون بیش از هر زمانی مهم است که انسان وقت صرف کند، ارتباطش را با همه چیز قطع کند، به خودش زمان بدهد، خودش را خیلی بهتر بشناسد و به چنین موضوعاتی عمیقتر بیندیشد. ما تقریبا برای هیچ کاری زمان لازم را در اختیار نداریم با این وجود باید در چند سال پیشرو مهمترین تصمیمهای تاریخ بشریت را بگیریم. ما اکنون قدرتی الهی برای خلق همچنین برای نابودی داریم و این انسانها هستند و نه خدایان که باید تصمیم بگیرند چه کاری انجام دهند. من به تازگی با مارک زاکربرگ، رئیس فیسبوک همچنین سباستین کورتز، صدراعظم اتریش دیدار کردم. یکی از نگرانیهای من هنگام ملاقات با افراد مهم این است که این رهبران وقت ندارند. آنها وقت لازم برای اینکه فقط بنشینند و آرامش خود را به دست بیاورند و عمیقا به موضوعات بیندیشند، ندارند و همیشه درگیر حل فصل بحرانهای مختلف هستند.»
یورونیوز: از شما برای شرکت در این گفتگو سپاسگزارم.