کابینه دیمیتری مدودف، نخست وزیر روسیه روز چهارشنبه استعفا دارد. دلیل این استعفا چه بود چه پیامدهایی برای روسیه خواهد داشت؟ مقاله احمد وخشیته، استاد دانشگاه ملی اوراسیا را بخوانید.
آگهیظهر روز چهارشنبه در حدود نهصد نفر در سالن مانژ در نزدیکی کرملین در انتظار ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه بودند تا مطابق رسم هر ساله به تبیین مشکلات کشور و راه حل‌های آن صحبت کند؛ سنتی که از سال ۱۹۹۳ یعنی اندکی پس از فروپاشی شوروی پایه‌گذاری شده است.
جلسه‌ای که اگرچه به سخنرانی سالیانه رئیس‌جمهوری در شورای فدرال (مجلس علیا) شهرت دارد، اما نمایندگان مجلس دوما (مجلس سفلی) نیز به همراه دولتمردان، هیات وزرا، دادستان و روسای دادگاه‌ها، اعضای کمسیون مستقل انتخابات، استانداران، چهره‌های سرشناس دینی، علمی، ورزشی و همچنین خبرنگاران نیز در آن حضور دارند.
با اینکه پیش از این نشست، کرملین به موضوعاتی که احتمال می‌رفت رئیس‌جهور به آنها بپردازد، اشاره‌ای نکرده بود؛ اما برخی شنیده‌ها از افزایش درآمدها به عنوان یکی از موضوعات کلیدی خبر می‌داد.
ساعت، ۱۲ و یک دقیقه را نشان می‌داد که دمیتری مدودف، نخست وزیر وارد سالن شد و در کنار روسای مجالس علیا و سفلی نشست و سه دقیقه پس از آن، پوتین برای بار شانزدهم به عنوان رئيس‌جمهور وارد این اجلاس شد و صحبت‌هایش را با تکیه بر تغییر و توسعه آغاز کرد؛ موضوعی که به نظر می‌رسد پیامی بود بر چرایی استعفای چند ساعات بعدِ دمیتری مدودف، نخست وزیر روسیه که به دنبال آن دولت نیز استعفا کرد.
سخنرانی امسال پوتین تنها یک ساعت و ۱۲ دقیقه بیشتر به طول اننجامید و بر خلاف سال گذشته معطوف بود به مسائل داخلی روسیه. مرد شماره یک کرملین صحبت‌های خود را با ضرورت تغییر برای دستیابی به توسعه آغاز کرد و به دنبال آن بر سیاست‌های دولت برای افزایش جمعیت تاکید کرد و اینکه چه کارهایی شده و چه کارهای دیگری باید صورت بگیرد. صحبت‌هایی که می‌شد همان موقع هم این برداشت را کرد که خبری در راه است.
تغییر و توسعه
پوتین هنگامی که پشت میکروفن قرار گرفت در همان ابتدا گفت: «ما فورا باید مشکلات را حل کنیم، چرا که آنها در پروژه‌های ملی نمایش داده می‌شوند.»
همواره توسعه و پیشرفت مطالبه‌ای مهم از سوی شهروندان جوامع مطرح می‌شود و به دنبال آن مردمان هر کشوری بهتر شدن شرایط را جستجو می‌کنند؛ موضوعی که نخستین محور صحبت‌های امروز پوتین را نیز با تکیه بر مسائل اجتماعی تشکیل داد و اشاره کرد: «امروز در جامعه‌ی ما، درخواست برای تغییر واضح است و مردم برای دستیابی به توسعه تلاش می‌کنند. آنها آماده هستند تا مسئولیت امور خاص را بر عهده بگیرند. چرا که آنها اغلب بهتر می‌دانند که چگونه در محل زندگی و کار خود می‌توانند تغییراتی ایجاد کنند.»
تولد و افزایش جمعیت
وی با اشاره به این که سرعت تغییر و توسعه باید هر سال نسبت به گذشته بیشتر شود، به سیاست‌های افزایش جمعیت در این کشور اشاره کرد و گفت: «ما امروز تقریبا ۱۴۷ میلیون نفر هستیم و وارد یک دوره جمعیتی دشوار شده‌ایم. سال گذشته نرخ تولد در کشور به ۱.۵ رسید، اما این کافی نیست. باید توجه داشته باشید که اکنون افرادی تشکیل خانواده می‌دهند که در دهه‌ی نود متولد شده‌اند، یعنی دورانی که نرخ زاد و ولد ۱.۱۶ بوده است، یعنی حتی بدتر از دوران جنگ جهانی دوم (۱.۳) که به موجب آن خانواده‌هایی که دو فرزند داشته باشند، بسیار نادر بودند.» از این رو پوتین در ادامه به مسئولیت افراد جامعه برای دستیابی به رشد پایدار جمعیتی تاکید کرد و به تسهیلاتی که دولت باید مهیا سازد اشاره داشت و از ایجاد هفتاد و هفت هزار مهدکودک و مرکز مشاوره برای کودکان خبر داد و از خانواده‌ها خواست تا همه‌ی تلاش خود را برای جبران این شکاف جمعیتی انجام دهند.
سیاست‌های تشویقی برای زاد و ولد
رئيس‌جمهور روسیه در ادامه به این موضوع اشاره کرد که «ما می‌دانیم که درآمدهای کم، به طور مستقیم سیاست‌های افزایش جمعیتی را مورد تهدید قرار داده و شرایط به گونه‌ای است که حتی وقتی والدین هر دو شاغل هستند، باز هم درآمد آنها کم است؛ از همین رو ما برای حل این مشکل، سیاست‌های مالی تشویقی را در نظر گرفته‌ایم که برای فرزندان اول، دوم و سوم به طور متفاوت پرداخت می‌شود و دوران کودکی و نوجوانی آنها را شامل می‌شود.»
از همین جهت بر اساس این سیاست‌های تشویقی، تا تاریخ ۳۱ دسامبر ۲۰۲۶ برای فرزندان اول ۴۶۶ هزار روبل (نقدی)، فرزند دوم ۱۵۰ هزار روبل (نقدی) و برای فرزند سوم ۴۵۰ هزار روبل (کمک هزینه خرید منزل) پرداخت می‌شود.
پوتین با اشاره به این موضوع که برخی معتقد هستند که درآمدها متفاوت است و همه نباید از این تسهیلات بهره‌مند شوند، گفت: «همه باید برابر باشند، برای جامعه‌ی ما بسیار مهم است و من فکر می‌کنم که این اقدام قابل توجیه است.»
وی در پایان صحبت‌های خود در این موضوع افزود: «یک سیستم پشتیبانی منسجم و موثر برای خانواده‌های دارای فرزند در روسیه ایجاد شده و اقداماتی که در سال‌های گذشته انجام شده در حال نتیجه دادن است.»
توسعه نظام آموزشی
رئیس‌جمهور روسیه از سوی دیگر به نقش نظام آموزشی و مدارس و بسترسازی برای رشد کودکان اشاره کرد و گفت که اکنون تقریبا تمامی مدارس به اینترنت متصل هستند و به زودی با سرعت بالا دسترسی خواهند داشت. وی به این موضوع اشاره کرد که مدارس مدرن، «نیازمند معلمان به روز هستند و تا اواسط دهه‌ی پیش رو، نیمی از معلمان کشور تخت پوشش سیستم رشد حرفه‌ای قرار خواهند گرفت؛ چرا که معلمان نزدیک‌ترین افراد به دانش‌آموزان هستند و نقش رهبران را ایفا می‌کنند.»
وی با اشاره به افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان مدارس طی سال‌های آینده گفت: «من پیشنهاد می‌کنم که تعداد دانشگاه‌های رایگان بر اساس اولویت‌های مناطقی که در آنجا معلم، پزشک و مهندس کافی وجود ندارد، افزایش پیدا کند.» وی همچنین به طرح «روسیه-کشور-فرصت‌ها» اشاره کرد و گفت که باید پس از سال دوم به دانشجویان فرصتی داده شود تا در حرفه‌ی مرتبط با رشته‌ی تحصیلی خود مشغول به کار شوند.
امید به زندگی
پوتین در بخش دیگری های از صحبت خود گفت که امید به زندگی در سال گذشته از ۷۳ سال فراتر رفته است که نشات گرفته از بهبود عمومی سطح زندگی و کیفیت داروها می‌باشد. وی از پیشرفت در ساخت و ساز و تجهیزات پزشکی خبر داد و گفت: «من از شورای فدراسیون می‌خواهم که بودجه بیشتری برای تجهیز درمانگاه‌ها و آمبولانس‌ها به مناطق و رفع مشکل پزشکان اختصاص دهند.» رئیس‌جمهور همچنین از سیستم جدید دستمزدها در بهداشت و درمان خبر داد و تاکید کرد که البته این اقدامات منابع مالی زیادی نیاز دارد. همچنین تذکر داد که سال گذشته در برخی مناطق وقفه‌ای در تامین دارو پدید آمده بود؛ چرا که برخی مسئولین بودجه را صرف موارد دیگری کرده بودند؛ پوتین تذکر داد که این اتفاق دیگر تکرار نشود.
وضعیت اقتصادی جامعه
پوتین گفت که اوضاع نسبت به ده سال پیش بسیار متفاوت شده است و تورم کمی وجود دارد. وی اولویت دولت را ایجاد یک وضعیت اقتصادی کلان پایدار ترسیم کرد که به مردم برای پیشرفت در زندگی امید می‌دهد. به همین منظور تاکید کرد که تولید ناخالص داخلی باید رشد بیشتری پیدا کند و چرخه‌ی سرمایه‌گذاری جدیدی راه‌اندازی شود. از این رو دولت تصمیم گرفته است که شرایط مالیاتی برای بیزنس را ثابت نگه دارد و افزایش ندهد.
روسیه و سیاست بین‌الملل
گریز کوتاه پوتین به مسائل بین‌المللی که چند دقیقه‌ای بیشتر به طول نینجامید از این دریچه بود که امسال هفتاد و پنجمین سالگرد پیروزی روس‌ها در جنگ جهانی دوم است و این برای روسیه مقدس‌ترین تعطیلات است و تاکید کرد که «ما باید پیروزی خود را از دروغ حفظ کنیم.» وی در ادامه به وقایع خاورمیانه و شمال آفریقا اشاره کرد و درگیری‌های منطقه‌ای را تهدیدی برای امنیت جهانی دانست و گفت: «پنج کشور شورای امنیت هستند که مسئولیت ثبات در کره زمین را به عهده دارند.»
وی در ادامه به اهمیت همکاری‌های نظامی اشاره کرد و گفت: «روسیه برای تقویت همکاری با همه شرکا علاقه‌مند است و ما به دنبال تحمیل خواسته‌های خود نیستیم. روسیه همچنان تسلیحاتی دارد که دیگران تولید نکرده‌اند.»
آگهی
اصلاح قانون اساسی
پوتین در قسمت دیگری از صحبت‌های خود تاکید کرد که «عظمت روسیه از زندگی عزتمندانه‌ی شهروندان جدا نیست و از همین رو حرکت به سمت اهداف تعیین شده با مشارکت فعال و تلاش بسیار همه‌ی ارکان دولت و جامعه میسر می‌شود.» وی در خصوص اینکه برخی سخن از اصلاح قانونی اساسی می‌زنند تصریح کرد: «کسی نمی‌تواند مخالف قانون اساسی باشد؛ چرا که ربع قرن پیش در میانه‌ی یک بحران شدید به تصویب رسید و از آن زمان تا کنون به طرز چشمگیری اوضاع تغییر کرده است. اگرچه مشکلات اقتصادی همچنان وجود دارد، اما ما دیگر در پایتخت حمله مسلحانه نداریم و یا با کانون گرم فعالیت‌های تروریسیتی در قفقاز شمالی روبرو نیستیم. من معتقدم که نیازی به اصلاح آن وجود ندارد و قانون اساسی سال ۱۹۹۳ فرسوده نشده است؛ با این حال منتقدین می‌توانند تعدادی از اصلاحات مورد نظر خود را برای گفتگو ارائه دهند.»
وی در مورد مدت زمان طولانی ریاست جمهوری خود نیز در پایان چنین توضیح داد: «من می دانم که در جامعه ما این بحث وجود دارد که یک شخص نباید بیش از یک زمان مشخصی در پست ریاست جمهوری قرار داشته باشد؛ من هم با این موضوع موافقم اما نه در این لحظه؛ چرا که همه‌ی شما می‌دانید چه شکافی بین سطوح دولت به وجود می‌آید.»
تغییر ساختار سیاسی
پوتین در بخش پایانی صحبت‌های امروز خود، به ضرورت اصلاح ساختار تشکیل کابینه اشاره کرد به عبارتی سخن از یک تغییر در سیستم سیاسی به میان آورد که به موجب آن نقش و اهمیت پارلمان و احزاب در کشور افزایش پیدا می‌کند. از این رو وی گفت: «اکنون رئیس‌جمهور تنها برای انتصاب نخست‌وزیر از پارلمان اجازه می‌گیرد، اما من پیشنهاد می‌کنم که این روند تغییر پیدا کند و معاونین نخست‌وزیر و وزرا نیز از سوی مجلس پیشنهاد شوند.»
چرا کابینه مدودف پس از صحبت‌های پوتین استعفا داد؟
صحبت‌های امروز ولادیمیر پوتین که همزمان با بیستمین سال روی کار آمدن وی در قدرت است، از چند جهت اهمیت داشت:
نخست آنکه نشان می‌دهد پوتین به خوبی نسبت به شرایط کشور و مطالبات مردمی آگاهی دارد. او می‌داند که تحریم‌ها نه تنها به اقتصاد کشور فشار وارد کرده، بلکه معیشت مردم را نیز از وجود خود بی بهره نگذاشته است. از سوی دیگر به خوبی دریافته است که بسیاری از جوانان امروز، روزهای سخت پس از فروپاشی را به خاطر ندارند و بیشتر از آنکه جامعه‌ی امروز را با گذشته مقایسه کنند و با دولت همراه باشند، با کشورهای توسعه‌یافته‌ی اروپا قیاس می‌کنند و توقع بالایی دارند. از این رو محور صحبت‌های امروز خود را بر خلاف گذشته معطوف به مسائل داخلی کرد و بر ضرورت تغییر و تلاش برای توسعه‌ی کشور سخن به میان آورد و با وعده‌های اقتصادی برای رفع مشکلات جوانان نظیر ازدواج، تسهیلات برای بچه‌دار شدن، خریدن مسکن، اشتغال و آبادانی بیشتر در مناطق، به دنبال آن است تا نوزدانی که در سال‌های منتهی به فروپاشی و پس از آن متولد شده و جوانان امروز روسیه را تشکیل می‌دهند را با خود همراه کند و از موج نارضایتی‌های این طبقه بکاهد تا اصلاحات اقتصادی مورد نظر خود را اجرا کند.
آگهیدوم اینکه وی به خوبی موجی از نارضایتی‌های اجتماعی که از سوی آلکسی ناولنی و همفکرانش در شبکه‌های اجتماعی علیه او مطرح شده را نیز به خوبی آگاه است. از این جهت به تبیین و چرایی حضور خود در مقام ریاست جمهوری پرداخت و بر پررنگ‌تر شدن نقش پارلمان و احزاب بیش از گذشته تاکید کرد.
در واقع پوتین در شانزدهمین سخنرانی سالیانه خود در شورای فدرال که مقارن است با بیستمین سالگرد به قدرت رسیدن وی، هم اعلام کرد که به دنبال اصلاحات اقتصادی است و هم مهمتر از آن از اصلاحات سیاسی سخن گفت. اگرچه مدودف نیز ساعتی پیش اعلام کرد که کابینه، خود به این نتیجه رسیده‌اند که استعفا دهند تا دولت اصلاحات و تغییرات مورد نظر خود را با تیمی جدید و تازه نفس انجام دهد، اما به نظر می‌رسد که این سناریو از پیش طراحی شده بود تا دولتی نزدیک به پارلمان بر روی کار آید و به رشد محبوبیت پوتین و مشارکت مردمی در جامعه نیز کمک کند تا کرملین اهداف خود را با قدرت پیش ببرد.