شهروندان اریتره‌ای که بدون سپری کردن دوره خدمت از کشور می‌گریزند، در صورت بازگشت باید «توبه نامه‌ای» به این شرح را امضاء کنند: «من از اینکه با انجام ندادن خدمت سربازی به میهنم آسیب رساندم متاسفم. آماده‌ام تا در زمان لازم مجازات شوم.»
آگهیوقتی ۲۱ مرد پناهجو در ماه مه سال ۲۰۱۹ به فرودگاه بین‌المللی معيتيقه طرابلس در لیبی رسیدند، به هرکدام از آن‌ها یک ساک دستی دادند که تنها حاوی یک پیراهن تمیز و یک شلوار بود.
این ۲۱ شهروند اریتره‌ای ۸ ماه آخر روند مهاجرت را در زندان زواره، در ۱۰۰ کیلومتری غرب پایتخت کشور از هم پاشیده لیبی گذرانده بودند. کمپ‌ها و زندان‌های پناهجویان در این کشور بی سروسامان به جهنم مهاجران معروف است.
امدادگران سازمان بین‌المللی مهاجرت در دوره حبس به سراغ آن‌ها رفتند. این۲۱ نفر نام‌هایشان را ثبت کردند و از روی ناچاری، با پیشنهاد بازگشت به اسمره، پایتخت اریتره، با پرواز عادی و به هزینه اتحادیه اروپا موافقت کردند.
اما ماجرا در همان فرودگاه معيتيقه طرابلس گره خورد. آنطور که شماری از این افراد برای یورونیوز تعریف کرده اند، پنج نفر همان موقع تلاش کردند تا با فرار از دست نیروهای امنیتی، از فرودگاه فرار کنند. ۱۶ نفر دیگر، زمانی که سربازان حفاظت فرودگاه تیر هوایی شلیک می‌کردند، جلوی چشم کارکنان سازمان ملل به هواپیما منتقل شدند.»
یکی از این پناهجویان به یورونیوز گفت: «کارکنان سازمان بین‌المللی مهاجرت به ما گفتند خیلی دیر شده، همه چیز برنامه ریزی شده است: باید به کشورتان بازگردید.»
یکی دیگر از آن‌ها گفت: «موانع زبانی بیشماری داشتیم. نمی‌توانستیم منظورمان را برسانیم.»
از قرار معلوم، مشکل زبان و ارتباط بسیار پیش از پرواز «بازگشت» شروع شده بود. یکی از پناهجویان در این باره به یورونیوز گفت تمام مکالمات با او به زبان عربی بوده و مترجمان لیبیایی بودند. وقتی درباره این چالش از سازمان بین‌المللی مهاجرت در این باره پرسیدیم، پاسخ دادند که این نهاد وابسته به ملل متحد کارکنانی دارد که به زبان‌های تیگرینیا (زبان اول اریتره) و همچنین امهری و سواحیلی صحبت می‌کنند و مشکل ارتباطی با پناهجویان محلی ندارند.
پروازی که این ۲۱ پناهجو را به اسمره بازگرداند، یکی از صدها پروازی بود که در چارچوب برنامه مشترک اتحادیه اروپا با سازمان بین‌المللی مهاجرت اجرا شد. بر اساس این برنامه باید به ۸۱ هزار مهاجر آفریقایی، از جمله ۵۰ هزار پناهجوی گرفتار در لیبی برای بازگشت به کشورهای مبدا کمک شود. اتحادیه اروپا و سازمان بین‌المللی مهاجرت اعلام کرده اند به مهاجران برای بازگشت به زادگاه‌هایشان بلیط هواپیما، پول نقد، مشاوره و کمک برای ادغام دوباره در جامعه خواهند داد. اما بررسی‌ها یورونیوز نشان می‌دهد که این برنامه مشترک، یک پروژه شکست خورده بوده است.
اتحادیه اروپا ۳۵۷ میلیون یورو برای تامین مالی این پروژه هزینه کرده است. سازمان بین‌المللی مهاجرت که مجری برنامه کمک به بازگشت است، اعتراف می‌کند که تنها یک سوم از پناهجویانی که وارد این روند شده اند، پروسه را به اتمام رسانده اند. شماری از مجریان، همین رقم یک سوم را هم اغراق‌آمیز می‌دانند.
یورونیوز موفق شد با مهاجران بازگردانده شده از هفت کشور آفریقایی تماس بگیرد. بسیاری از آن‌ها از زمان بازگشت به زادگاهشان هیچ کمکی از سازمان بین‌المللی مهاجرت دریافت نکرده اند. آن‌هایی هم که مساعدتی گرفته اند، می‌گویند که کمک‌ها ناکافی بوده است. شماری از همین مهاجران که راضی به بازگشت به زادگاهشان شده اند، می‌گویند برای فرار دوباره از خانه و رسیدن به اروپا، برنامه دارند.
در مورد خاص اریتره، کشور زادگاه ۲۱ پناهجوی داستان ما، خشکسالی گسترده در شرق آفریقا در کنار دیکتاتوری ایسایاس آفورکی شرایط زندگی را برای بخش گسترده‌ای از شهروندان سخت کرده است. دیده‌بان حقوق بشر نظام حاکم بر اریتره را یکی از سرکوب‌گرترین حکومت‌های جهان توصیف کرده است.
به گفته نهادهای حقوق بشری، در اریتره، همزان با خلاء آزادی و حقوق سیاسی و اجتماعی، شهروندان ملزم به سپری کردن دوره سربازی هستند؛ جایی که مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند و قربانی خشونت می‌شوند.
شهروندان اریتره‌ای که بدون سپری کردن دوره خدمت از کشور می‌گریزند، در صورت بازگشت باید «توبه نامه‌ای» به این شرح را امضاء کنند: «من از اینکه با انجام ندادن خدمت سربازی به میهنم آسیب رساندم متاسفم. آماده ام تا در زمان لازم مجازات شوم.»
حتی پس از امضای توافق صلح میان اریتره و اتیوپی در سال ۲۰۱۸، دنیل کراوتز، گزارشگر ویژ حقوق بشر سازمان ملل در اریتره اعلام کرد: «هیچ نشانه‌ای از بهبود وضعیت حقوق بشر در این کشور به چشم نمی‌خورد.»
یک گزارش سازمان ملل متحد درباره پناهجویان بازگشته به اریتره، وضعیت این گروه را بسیار خطرناک توصیف می‌کنند: «بازگشتگان به‌شکل نظام‌مند مورد بدرفتاری قرار می‌گیرند و در مرحله بازجویی شکنجه می‌شوند... این افراد بی قید و شرط به‌عنوان شهروندانی در نظر گرفته می‌شوند که کشور را غیر قانونی ترک کرده اند و به این ترتیب مجرمان خطرناک و خائن به شمار می‌روند.»
با وجود این گزارش‌ها، اتحادیه اروپا با همدستی سازمان بین‌المللی مهاجرت، بازگشت ۶۱ اریتره‌ای به این کشور را در دو سال گذشته تسهیل کرده است.
سازمان بین‌المللی مهاجرت، در جریان تحقیق یورونیوز، این واقعیت را پذیرفت که نه تنها نمایندگی در اریتره ندارد، بلکه کمیساریای عالی حقوق بشر هم کوچک‌ترین دسترسی به افراد بازگردانده شده به اریتره ندارد. به این ترتیب، نظارت به‌عنوان یکی از پایه‌های اصلی برنامه مشترک کمک به بازگشت و ادغام دوباره پناهجویان در زادگاه، عملا درباره ۶۱ اریتره‌ای «عودت داده شده» منتفی است.
این در حالی است که همین سازمان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده است: «مهاجران نسبت به حق خود برای ماندن در خارج از کشور و درخواست پناهندگی آگاه می‌شوند. حق درخواست حمایت بین‌المللی به جای بازگشت به کشور زادگاه هم به آن‌ها گوشزد می‌شود. اگر پناهجویان با وجود این برنامه مشورتی خواستار بازگشت به اریتره باشند، سازمان بین‌المللی مهاجرت به آن‌ها کمک خواهد کرد.»
آگهیانتقادهای گسترده از برنامه بازگرداندن پناهجویان اریتره‌ای به زادگاهشان، واکنش آنتونیو ویتورینو، دبیر کل سازمان بین‌المللی مهاجرت را هم در پی داشت. حدود یک ماه پیش، الیزابت چیروم، کنشگر اریتره‌ای ساکن لندن با ارسال نامه‌ای به آنتونیو ویتورینو خواستار توقف فوری این روند شد.
خانم چیروم در این نامه استدلال کرده بود که برنامه بازگردندان پناهجویان از استیصال شهروندان گیر افتاده در اردوگاه‌های وحشتناک لیبی بهره می‌برد و به این افراد اطلاعات کافی درباره پروسه بازگشت داده نمی‌شود.
دبیر کل سازمان بین‌المللی مهاجرت در پاسخ به این نامه نوشت: «برنامه [مشترک بازگرداندن پناهجویان] نشان داده است که گزینه درستی برای خارج کردن مهاجران از کشورهای بحران زده» نظیر لیبی است.
ثیامه، یکی از ۲۱ پناهجوی پرواز طرابلس-اسمره، به یورونیوز گفت که پس از ناکامی برنامه فرار، همه افراد بازداشت شدند و مورد بازجویی قرار گرفتند. آن‌ها مجبور به امضای «ندامت‌نامه» خیانت به میهن شدند.
ثیامه پس از آزادی از زندان دوباره از اریتره گریخت و از اتیوپی درخواست پناهندگی کرد. او در حال حاضر و به مدد پولی که برادرش از آلمان برای او می‌فرستد، در آدیس آبابا زندگی می‌کند.
آگهیاما زندگی پناهجویانی که موفق به فرار از پرواز طرابلس-لیبی شدند هم تعریفی ندارد؛ یکی از آن‌ها که یک کودک بی‌سرپرست است موفق شد با عبور از مدیترانه خود را به ایتالیا و از آنجا به فرانسه برساند و هم‌اکنون ساکن یکی از آلونک‌نشین‌های پناهجویان در شمال پاریس است. او، مانند هزاران پناهجوی دیگر، می‌خواهد به بریتانیا برود.
این کودک درباره بازگشت داوطلبانه پناهجویان از لیبی به اریتره گفت: «خیلی‌ها در اردوگاه‌های لیبی امیدشان را از دست داده اند. آن‌هایی که تصمیم می‌گیرند به اریتره بازگردند، چاره ای ندارند.»