بعد از زلزله 8.9 دهم ریشتری، امواج مهیب سونامی سواحل ژاپن را در هم کوبیدند. هزاران انسان کشته و صدها هزار نفر بی خانمان شدند.
این فاجعه انسانی، بار دیگراهمیت سیستم های هشداربرای کشورهای ساحلی را یادآوری می کند.
دانشمندان در اروپا، با استفاده از تمام امکانات فنی و علمی در تلاش برای ایجاد سیستم های هشدار دهنده سونامی در کشورهای اطراف دریای مدیترانه اند.
آنها مطمئن هستند که چنین اتفاقی ممکن است در این قاره نیز رخ دهد.
شهرساحلی فتحیه در ترکیه یکی از آسیب پذیرترین نقاط در شرق مدیترانه است. در این شهر، احمد یالسینر، دانشمند ژئوفیزیک دانشگاه آنکارا هماهنگ کننده منطقه ای یک برنامه پژوهشی اتحادیه اروپا برای ارزیابی خطر سونامی در منطقه اروپایی دریای مدیترانه است. او معتقد است این خطر بسیار جدی است.
احمد یالسینر می گوید: “شهرفتحیه در ترکیه زیر منطقه ای به نام طاق هلنی قرار دارد. طاق هلنی یک ناحیه فرورانشی است. جایی که لایه های زمین شناسی آفریقا زیر لایه های دریای اژه لغزیده اند. مشابهت های زیادی بین اینجا و نواحی اطراف سوماترا در اندونزی وجود دارد که باعث سونامی سال 2004 در جنوب شرقی آسیا شد. باید مکانیسم های ایجاد کننده سونامی را بهتر بشناسیم.”
در این مرکز، سی گروه کاری از سراسر اروپا از این تصاویرگرافیکی برای بهبود راهکارها و شیوه های محافظت از ساکنان این مناطق استفاده می کنند.
در ایتالیا و در شهر بولونیا این برنامه پژوهشی هدایت و هماهنگی می شود.
پروفسور استفانو تین تی، دانشمند ژئوفیزیک دانشگاه بولونیا همه اطلاعات به دست آمده از ایستگاه های مختلف در اروپا را تحلیل می کند .او و گروهش امیدوارند مکانیزم هشدار پیشگیرانه ای بسازند که بتوانند به مردم تا بیست دقیقه قبل از وقوع، خطر سونامی را هشدار دهد.
پروفسور استفانو تین تی می گوید: “در گذشته سونامی در مدیترانه رخ داده است و در نتیجه در آینده هم رخ خواهد داد. در حال حاضر هیچ راهی برای محافظت از ساکنان در برابر سونامی وجود ندارد. تنها راه چاره، ایجاد یک مکانیزم هشدار پیشگیرانه در مدیترانه است. مشابه سیستمی که در اقیانوس آرام وجود دارد و سیستمی که دراقیانوس هند در حال ساخت است.”
محاسبات و برنامه های جدیدی برای ارزیابی سواحل آسیب پذیرتر اروپایی تبیین شده است. هدف، کمک به ساکنان برای واکنش سریع تر در صورت وقوع این بلای طبیعی است.
پروفسور استفانو تین تی اضافه می کند: “ما راه حل های جامعی تهیه کردیم. شبیه سازی به ما کمک می کند خصوصیت اصلی سونامی را بشناسیم و قدرت امواج سونامی را بهتر بفهمیم. برای مثال ساختمان های ساحلی تا چه حد در برابر سونامی مقاوم اند. در ضمن می توانیم راههای بهتر فرار مردم را پیش بینی کنیم . حدس بزنیم کدام ساختمان، پل و سازه با امواج شسته می شوند و کدام مقاوم است.”
رسیدن به این مهم، تنها با همکاری بین المللی ممکن است. در فتحیه، آقای احمد یالسینر، دانشمند ژئوفیزیک و همکار قدیمی پروفسور استفانو تین تی بعد از بازدید از یکی از ایستگاه های لرزه نگاری مشرف به شهر توضیح می دهد که “اینجا دستگاه های لرزه نگار دائما اوضاع را بررسی می کنند. کوچکترین لرزش ها ثبت می شود. لرزه های با قدرت پایین در این منطقه معمول است. به همین دلیل فتحیه و نواحی اطراف، مناسب ترین منطقه برای تحقیقات است.
او اضافه می کند: “ما سعی می کنیم با استفاده از این مدل، تاثیرات احتمالی سونامی و تاثیرات منطقه ای سونامی در فتحیه و اطرافش بهتر مطالعه کنیم. همچنین از میزان آسیب پذیری ساختمانها ی کنار ساحل درک بهتری پیدا کنیم. در نتیجه می توانیم رفتارهیدرودینامیک امواج تولید شده و توزیع آنها را در مناطق ساحلی تعریف کنیم. همه این ها به ما کمک می کند که نقشه مسیر سیل را ترسیم کنیم.”
اطلاعات جمع آوری شده از فتحیه ، بطور خودکار به استانبول منتقل می شود. این شهر پر هیاهو در دهانه تنگه بسفر ، پل ژئوفیزیک بین اروپا و آسیا است که درزمین لرزه هم کم سابقه نیست.
دررصدخانه قندیلی در ترکیه، مصطفی اردیک و تیم او در چارچوب یک برنامه دیگر اروپایی، مشغول جمع آوری اطلاعات مربوط به زمین لرزه هستند. این دانشمندان نیز امیدوارند در پایان کارشان موفق به ابداع یک سیستم هشدار پیشگیرانه شوند.
مصطفی اردیک در باره برنامه این گروه می گوید: “هدف اصلی طرح، سرمایه گذاری برای توسعه لرزه نگاری بویژه برای سیستم های هشدار و واکنش سریع است. ما هم چنین سعی داریم برخی استاندارد ها، روش ها و کاربردهای آنها را در سطح اروپا یکسان سازی کنیم. به شکلی استفاده آن برای عموم، موسسات تامین کننده بودجه و دولت آسان باشد.”
اما آقای ادریک و بیشتر کارشناسان زمین لرزه می گویند علیرغم همه این تحقیقات هنوز بطور قطع نمی توان وقوع این فاجعه را پیش بینی کرد. چرا که علم سونامی و زمین لزره هنوز در دوران کودکی خود است.
آقای مصطفی اردیک در این باره توضیح می دهد: “زلزله در کره زمین درطول در یک میلیارد سال گذشته رخ داده است. اما ما مطالعه و پیش بینی در این باره را تنها از صد سال پیش شروع کرده ایم. در مقایسه، این زمان بسیار کوتاهی برای پیش بینی آینده است. فرایندهای سونامی و زمین لرزه بی نظم است. نمی توان آن را با قوانین فیزیکی و مدل های ریاضی کاملا توضیح داد.“
با وجود همه این پژوهش ها، دانشمندان معتقدند انتقال اطلاعات به ساکنان نواحی مستعد سونامی و زلزله برای جلوگبری از ابعاد مرگ آفرین این بلا اهمیت حیاتی دارد. سونامی اخیر ژاپن و سال 2004 در جنوب شرقی آسیا اهمیت انتقال هر چه سریعتر اطلاعات را به وضوح نشان داد.
آقای احمد یالسینر، به مثالی اشاره می کند:” جزیره سیمولو در اندونزی مثال خوبی است. در سال 2004 مرکز زلزله پنجاه کیلومتر با جزیره هشتاد هزار نفری فاصله داشت. ولی فقط هشت نفر کشته شدند. دلیلش این بود که سال 1907 تجربه یک سونامی را داشتند و می دانستند که بعد از زلزله امواج دریا به ساحل هجوم می آورند. اگر مردم، دانش اولیه در باره سونامی داشته باشند، می توانند محل را تخلیه کنند.”
دانشمندان امیدوارند نتیجه این پژوهش ها بتواند در صورت وقوع فاجعه در سواحل آرام و زیبای مدیترانه، دقیقه ها و حتی ثانیه هایی گرانبهایی را برای حفظ جان ساکنان این مناطق ساحلی بخرد.