اعلام نرخ جدید بنزین توسط سخنگوی شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی ایران، که از ساعت ۲۴ روز سه شنبه ۵ خردادماه به اجرا گذارده میشود، با واکنشهای متفاوتی در سطح جامعه و رسانههای ایران روبرو شده است.
با اعلام نرخ ۱۰۰۰ تومان برای هر لیتر بنزین و ۱۲۰۰ تومان برای هر لیتر بنزین سوپر، مصرف کنندگان این دو فرآورده غافلگیر شدند، زیرا بنا به اعلام قبلی وزارت نفت، قرار بود تا پایان سال جاری در قیمت سهمیه خودروها تغییری ایجاد نشود. تا کنون خودروهای شخصی از یک سهمیه ماهیانه ۶۰ لیتری برخوردار بودند که بنزین را به بهای هر لیتر ۷۰۰ تومان خریداری میکردند و برای خرید مازاد بر این سهمیه، یعنی بنزین آزاد، لیتری ۱۰۰۰ تومان میپرداختند.
پیشینه دو نرخی شدن بنزین، به آغاز اجرای برنامه هدفمندی یارانهها باز میگردد که در سال ۱۳۸۹ بهای بنزین سهمیهای لیتری ۴۰۰ تومان و بنزین آزاد لیتری ۷۰۰ تومان تعیین شد و سپس از اردیبهشت سال ۱۳۹۳ هریک از این دو نرخ ۳۰۰ تومان افزایش یافت و به ترتیب ۷۰۰ و ۱۰۰۰ تومان شد.
افزایش بهای بنزین در ایران تا آنجا که از حالت یارانهای کاملا خارج شده و به سطح بهای معقول بین المللی نزدیک شود، سیاستی است که پیش از این درباره آن بحثهای فراوانی صورت گرفته و بسیاری از کارشناسان اقتصاد آن را ضرورت مبرم پایان دادن به اقتصاد تک محصولی و اتکای ساختار اقتصادی و بودجه کشور بر درآمد نفت دانستهاند. اما این کارشناسان در عین حال تاکید میکنند که برای حذف کامل یارانه فرآوردههای نفتی باید ابتدا اصلاحات دیگری در کل ساختار اقتصادی کشور و ایجاد توازن بین بخش خصوصی و دولتی و همچنین در زمینه کنترل نرخها صورت گیرد.
نگرانی کنونی مردم و به ویژه قشرهای کم درآمد جامعه از تک نرخی شدن بنزین این است که در حالی که دولت کنترل موثری بر نرخ کالاها و خدمات ندارد، افزایش بهای بنزین میتواند با سرعت و شدت روی بهای سایر کالاها تاثیر بگذارد و به موج تازهای از گرانی دامن بزند. این نگرانی به ویژه در مورد افزایش نرخ حمل و نقل در کشور بسیار برجسته است.
اما اعلام تک نرخی شدن بنزین توسط دولت، در میان گرایشها و جناحهای مختلف حکومت جمهوری اسلامی نیز بازتابهای متفاوتی داشته و برای نمونه برخی رسانههای نزدیک به محافل مخالف دولت آنرا نمونهای از روراست نبودن دولت روحانی با مردم و غافلگیر کردن شهروندان ارزیابی کردهاند.
خبرگزاری فارس با انتشار یک گزارش ویدیویی گفته است: «طبق برخی شنیدهها، دولت از مدتها پیش تصمیم به این کار داشته، اما سخنگوی دولت حرف دیگری میزده است. تصمیمی که ظاهرا مردم برای باخبر شدن از آن تا شب اجرای مصوبه نامحرم بودند!»
این گزارش میافزاید: «دولت از محل حذف یارانه بنزین سالانه ۳ تا ۴ هزار میلیارد تومان درآمد دارد، حال آنکه اگر دولت یارانه ثروتمندان را حذف میکرد، سالانه رقمی برابر با ۵ هزار میلیارد تومان به دست میآورد.»
از سوی دیگر محمد خوش چهره کارشناس اقتصاد، در گفتگو با خبرنگار ایران گفت: «اگر دولت درآمد حاصل از تک نرخی شدن بنزین را برای تامین کسری یارانه برنامه ریزی کند، می تواند به موفقیت هایی برسد. دولت باید این درآمد را در پرداخت یارانه به دهک های کم درآمد اصلی و ایجاد فرصت های شغلی برای این افراد هزینه کند و قطعا در چنین شرایطی قطع سهمیه بنزین برای خودروهای شخصی قابل توجیه و دفاع است.»
حسن مرادی استاد دانشگاه تهران نیز به خبرنگار ایران گفت: «دولت باید قیمت بنزین را به تدریج به قیمت های فوب (قیمت عرضه) خلیج فارس نزدیک کند که با این کار قطعا مصرف بنزین کاهش خواهد یافت. البته نکته مهم این است که افزایش نرخ نباید بر قیمت های حمل و نقل عمومی اثر منفی بگذارد و دولت و دستگاه های مسئول باید نظارت خود را برای جلوگیری از نرخ کرایه وسایل حمل و نقل عمومی به ویژه تاکسی ها بیشتر کنند.»