فرانسه یک سال پس از حمله به دفتر هفته نامه «شارلی ابدو» چه تغییری کرده است؟

آگهی

یکسال از حمله به دفتر نشریه فکاهی «شارلی ابدو» در پاریس می گذرد. در روز هفتم ژانویه سال ۲۰۱۵ میلادی دو فرد مسلح به نامهای سعید و شریف کواشی، وارد ساختمان دفتر این مجله در منطقه یازدهم پاریس شدند و به سوی نگهبان و کارکنان این نشریه آتش گشودند.

دو روز بعد، در محلی دیگر در یک سوپر مارکت یهودی در شرق پاریس، فردی به نام امدی کولیبالی عده ای را گروگان گرفت و چهار گروگان را کشت.

این حملات مرگبار منجر به کشته شدن ۱۷ نفر از جمله سه مرد مسلح شد و مردم فرانسه و سراسر جهان را در وحشت و شوک فرو برد. ساعاتی پس از این واقعه، کمپین «من شارلی هستم» به راه افتاد و بلافاصله تبدیل به توییت سه کلمه ای “من شارلی هستم” شد که با هشتگ در شبکه های اجتماعی منتشر شد. روز بعد از آن هم صدها هزار نفر به نشانه همبستگی و همدردی با بازماندگان این واقعه در پاریس تظاهرات کردند.

پس از گذشت یکسال از این حملات مسلحانه چه تغییراتی در فرانسه رخ داده است؟ در این گزارش قصد داریم پنج تغییر عمده را که فرانسه از هفتم ژانویه ۲۰۱۵ شاهدش بوده است، بررسی کنیم.

محدودیت آزادی های مدنی

فیلیپ مالی یر(Philippe Marlière)، استاد علوم سیاسی از کالج دانشگاهی لندن و کارشناس مسائل فرانسه و اروپا معتقد است که حادثه تیراندازی به دفتر نشریه طنز «شارلی ابدو»، همانند ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ میلادی در ایالات متحده و بمبگذاری های لندن در هفتم ژوییه ۲۰۰۵، منجر به اعمال محدودیتهایی در آزادی های مدنی در فرانسه شد. وی به یورونیوز می گوید: «با این اتفاقاتی که افتاده است برای هر دولتی وضع قوانین جدید خیلی راحت است و دولتها هم هیچ وقت در وضع چنین قوانینی کوتاهی نمی کنند، چون هر دو سوی طیف سیاسی از آنها حمایت خواهد کرد. به جای توجه به توان پلیس در تعقیب و تجسس وضعیت تروریستهای احتمالی، همراه با غلیان احساسات، مردم معمولا راه حلی فراسوی محدود کردن آزادی ها به شکل عام نمی بینند. در رسانه های فرانسه در باره نقصها و کوتاهی های ادارات اطلاعاتی فرانسه چیز زیادی گفته نشد.»

پس از حملات «شارلی ابدو» قوانین جاسوسی (اطلاعاتی، ضداطلاعاتی) جدیدی در فرانسه وضع شد که از ماه ژوئیه سال ۲۰۱۵ به اجرا در آمد.

سازمان عفو بین الملل اعلام کرد که قوانین جدید هیچ تناسبی با رخدادها ندارد

پس از آن و در پی حملات ۱۳ نوامبر سال ۲۰۱۵ هم سه ماه وضعیت اضطراری در فرانسه اعلام شد که طبق آن، نیروهای امنیتی فرانسه اجازه دارند مظنونین را تحت حصر خانگی قرار دهند و بدون مجوز قانونی، خانه ها را بازرسی کنند.

کمپین موسوم به «دسترسی هم اکنون»(Access Now) که طرفدار آزادی بیان است می گوید که به تجسس بیش از آنچه اکنون وجود دارد نیاز نیست، بلکه باید کیفیت این تجسس بهتر شود. در نامه سرگشاده ای که پس از حملات به دفتر مجله “شارلی ابدو” توسط این گروه منتشر شده، نوشته شده است: «کارگزاران دولت فرانسه گفته اند که پیش از این حملات اطلاعاتی در باره حملات داشته اند که نشان می دهد جمع آوری ناقص اطلاعات سهمی در وقوع این حملات نداشته است و افزایش تعقیب و تجسس هم نمی توانسته مانع از وقوع آنها شود.»

متیو موران، استاد ارشد امنیت بین المللی در کینگز کالج لندن می گوید که قوانین جدید فرانسه «پیامدهای پردامنه» ای برای آزادی های مدنی دارد. وی می افزاید: «این سیاستها معمولا خاص گروه های دست راستی و نشانه تأثیر انباشته حملاتی است که در سال ۲۰۱۵ در چشم انداز سیاسی فرانسه صورت گرفت. در عرصه ملی، فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری این کشور اینک باید در زمینه های امنیتی که میدان جنگ معمول نیکولا سارکوزی است با او رقابت کند و این گرایش گسترده به راست در مجموع به نفع جبهه ملی تمام می شود.»

گرایش سیاسی به راست

در سال ۲۰۱۵ فرانسه به سوی احزاب سیاسی دست راستی چرخیده است و گفته می شود یکی از دلایل این گرایش حمله به دفتر هفته نامه “شارلی ابدو” است. در اولین دور انتخابات منطقه ای که در ماه دسامبر ۲۰۱۵ برگزار شد، راست افراطی “جبهه ملی” پیشرفتهای زیادی کرد و در دو منطقه بیش از همه احزاب دیگر، رأی آورد. یکی از این دو منطقه، منطقه “نور-پا-دو-کله” (Nord-Pas-de-Calais) در شمال شرق کشور است که همیشه از مناطق وفادار به حزب سوسیالیست بوده است. گرچه موفقیت جبهه ملی در دور دوم انتخابات منطقه ای تکرار نشد و یکی از دلایلش هم مانور تاکتیکی رقبای سیاسیش بود، اما تعداد شش میلیون و ششصد رأیی که کسب کرد، بی سابقه بود.

این نتایج موقعیت سیاسی مارین لوپن، رهبر جبهه ملی را که قصد دارد نامزد ریاست جمهوری انتخابات سال ۲۰۱۷ شود، قوی تر کرده است.

پروفسور مارلی یر می گوید که حملات ماه ژانویه فضای «ترس و سوءظن» به وجود آورد. اما این فضا تنها یکی از دلایل گرایش رأی دهندگان به راست بود. او عملکرد اقتصادی دولت و میزان بیکاری را عوامل دیگر این گرایش می داند.

وی می افزاید: «وضعیت اقتصادی علت همه چیز است. اما در اثر گسترش فضای عدم اطمینان و نگرانی به خاطر سلامت فیزیکی و شخصی و افزایش نژادپرستی، همه چیز مغشوش به نظر می آید. چرا نژاد پرستی بیشتر شده است؟ علتش ترس از تروریسم و مقصر شناختن یک بخش از جامعه یعنی مسلمان هاست. اینها را که کنار هم بگذارید به مخلوط بسیار مسموم کننده ای می رسید که وضعیت فعلی ماست.»

دکتر موران می گوید که حمله به دفتر مجله «شارلی ابدو» به این ادعای راست افراطی که اسلام با جمهوری فرانسه وفق ناپذیر است نیروی تازه ای داده است.

وی می افزاید: «این شعارهای بیگانه هراسانه و حیله گرانه اغلب موجب می شود اسلام و تروریسم بدون هیچ ملاحظه ای یکی انگاشته شود. این حرفها تازگی ندارد، اما حملاتی که صورت گرفت چنان شوک آور بود که شاید باعث شد این حرفها مخاطبان بیشتری نسبت به گذشته پیدا کند.»

افزایش نژادپرستی

در گزارشی که توسط انجمن «جامعه مبارزه با اسلام هراسی در فرانسه» (این انجمن در سال ۲۰۰۳ در فرانسه تاسیس شد) پس از حملات ماه ژانویه در پاریس منتشر شد، اعمال مربوط به اسلام هراسی افزایش شدید داشته است. در این مقاله گفته شده است که طی تنها سه هفته، ۱۲۰ مورد اقدام علیه مسلمانان در فرانسه صورت گرفته است. مسلمانان فرانسه یکی از بزرگ ترین جمعیتهای مسلمان در اروپا هستند (تعداد مسلمانان فرانسه در سال ۲۰۱۰ چهار میلیون و هفتصد هزار نفر، معادل با ۷.۵ درصد جمعیت کل فرانسه بود).

آگهی

به گفته شورای فرانسوی دین اسلام، تعداد حملات تقریبا طی یکسال ۵ برابر شده است. بطوریکه ۲۲۲ مورد حمله به مسلمانان در سه ماهه اول سال ۲۰۱۵ رخ داده است در حالی که تعداد حمله به مسلمانان در دوره ای مشابه، در سال ۲۰۱۴ فقط ۳۷ مورد بوده است.

از سوی دیگر، تعداد حملات به یهودی ها هم افزایش یافته است که نشاندهنده افزایش اختلافات و تنش های نژادی است. اداره حمایت از جامعه یهودیان می گوید که از ماه ژانویه تا ماه مه سال ۲۰۱۵ میلادی، ۵۰۸ مورد حمله به یهودیان گزارش شده است. تعداد این حملات در تمام سال گذشته، در مجموع ۲۷۶ مورد بوده است.

اما پروفسور مارلی یر می گوید که نمود وضعیت جدید به حملات نژادپرستانه محدود نمی شود بلکه در نهادهای فرانسه نوعی نژادپرستی زیان آورتر نهفته است.

وی می افزاید: «در فرانسه هیچ سیاستی نداریم که بتوان آن را به حساب چندفرهنگی بودن گذاشت و این نشانه بن بست دیگری برای سیاستمداران و رسانه های فرانسوی است. واقعیت این است که وقتی به اسلام می رسیم کسی حاضر به فهم و پذیرش جمع گرایی فرهنگی و مذهبی نیست. البته نژادپرستی وجود دارد. اما این نکته اخیر توضیح می دهد که چرا و چگونه نژادپرستی سر باز می کند. کسانی هستند که بدون ملاحظه حرف های نژادپرستانه می زنند اما آنها از نظر قانون فرانسه محکوم هستند و در فرانسه قوانین ضد نژادپرستی داریم. اما نوع دیگری نژاد پرستی داریم که فکر می کنم زیان آورتر و نهفته است و به همین راحتی نمی توان آن را محکوم کرد و حتی گاهی مردم آن را نژادپرستی نمی دانند. این نژادپرستی با این دیدگاه شروع می شود که برابری یعنی همه باید جور خاصی لباس بپوشند و از استانداردهای مشخصی تبعیت کنند. هر کس که از این معیارها دوری کند شهروند خوبی نیست. فکر می کنم که ما به این سو می رویم که خیلی نگران کننده است.»

آگهی

دکتر موران در این باره می گوید: «شکافی در جامعه فرانسه وجود دارد و این دسته از جوانان را که اغلب از کشورهای آفریقایی هستند که درگذشته مستعمره فرانسه بودند به حاشیه جامعه می راند. قانوناً آنها بخشی از جامعه فرانسه هستند، اما جامعه آنها را نمی پذیرد. این جوانها که فکر می کنند جایی در این جامعه ندارند، هویت خود را در جاهای دیگر می جویند و در بعضی موارد به اسلام افراطی ای روی می آورند که از اسلام اکثریت مسلمانان فرانسه بسیار دور است.»

زخمهای جامعه فرانسه

پروفسور مارلی یر می گوید علاوه بر احساس شوک و وحشت از حملات ماه ژانویه و همدردی با قربانیان این حملات، مردم فرانسه خودشان هم از این حملات آسیب روانی دیده اند.

وی می افزاید: «در ماجرای حمله به دفتر مجله “شارلی ابدو” مردم خاصی هدف حملات قرار گرفتند. این حملات متوجه همه نبود، بلکه فقط گرافیستهایی که پیامبر مسلمانان را مسخره کرده بودند و یهودی ها، هدف این حملات بودند. اکثریت ۶۵ میلیون نفر مردم فرانسه هیچ ارتباطی به این ماجرا نداشتند. اما بدنبال حمللات مردان مسلح و بمب گذاران انتحاری در روز جمعه ۱۳ نوامبر ۲۰۱۵ که افراد عادی از جمله مسلمانان بی دلیل و اتفاقی به قتل رسیدند، همه چیز تغییر کرد. فکر می کنم که این ماجرا اوضاع را متفاوت کرده است و مردم به این فکر می کنند که این اتفاق ها در آینده برای من هم ممکن است پیش بیاید.»

وی می افزاید:«فکر می کنم که به وضعیت سال ۲۰۰۵ در بریتانیا و سال ۲۰۰۱ در ایالات متحده آمریکا نزدیک می شویم، یعنی کشتار بی حساب و کتاب مردم عادی فقط برای پراکندن ترس و وحشت در بین مردم و به نظرم جای این زخم ها هنوز باقی است و مردم خیلی نگران هستند.»

روفسور مارلیر در پاسخ به این سوال که آیا این زخم ها بهبود خواهد یافت، می گوید: «به کیفیت واکنش بستگی دارد. آیا کسانی که در عالم سیاست، در دولت، در رسانه ها، قدرت دارند می توانند با مردم عادی صحبت کنند؟ هنوز به چنین وضعی نرسیده ایم اما دست نیافتنی نیست. به شخصیتی سیاسی نیاز دارید که بتواند مردم را آرام کند. فکر نمی کنم که اولاند و والس از پس این کار بر آمده اند. نیاز به کسی دارید که به مردم این حس اطمینان را بدهد که کسی مراقبشان هست. تهدید تروریستی واقعی است اما این نیاز نیز هست که مردم آرام شوند و نیروی کافی برای انجام کارهای روزمره داشته باشند، نه این که دائما به آنها یاد آوری شود که “در معرض تهدید قرار دارند و باید سیاستهای واپسگرا را دنبال کرد”. چون همه اینها فضایی را به وجود می آورد که در آن ترس مردم بیشتر می شود و موجب قوت گرفتن نژادپرستی و محدود کردن آزادیها می شود.»

آگهی

«وضعیت هراس آور» آزادی بیان

در انتشار مجله شارلی ابدو طی یکسال گذشته وقفه ای رخ نداد. به مناسبت سالگرد حمله به آن هم، شماره ای در یک میلیون نسخه منتشر می شود. اما اریک پورتول، مدیر مالی مجله، می گوید که هیئت تحریریه احساس می کنند هیچ پشیتبانی ندارند. او به خبرگزاری فرانسه گفته است: «حس می کنیم خیلی تنها هستیم. امید داشتیم دیگران هم از این نوع طنز بنویسند، اما هیچ کس حاضر نیست در این مبارزه با ما همراه شود چون خطرناک است. ممکن است به خاطرش کشته شوید.»

مایکل موینیهان، روزنامه نگار “دیلی بیست” می گوید که این حمله تأثیر موحشی بر رسانه های دیگر داشته است.

او می گوید: «کجا هستیم الان؟ هیچ کس حاضر نیست کارتون ها را به نمایش بگذارد. در ماه ژانویه ۱۲ نفر کشته شدند و یادتان بیاید که یک ماه بعد بیمار روانی کم سوادی در مراسم مربوط به آزادی بیان در دانمارک شروع به تیراندازی کرد. عده ای تلاش کردند لارس ویلکس را که کارتون سگی را کشیده بود با کله پیامبر بکشند. در این ماجرا هم دو نفر کشته شدند. نفرت دارم از این که این قدر بدبین هستم. همه دروغ می گویند و می گویند می خواهند به عقاید دیگران احترام بگذارند، اما همه ما در ترس به سر می بریم. ده ماه پس از وقایع پاریس و ده سال پس از دانمارک هنوز هم در وضعیتی وحشت آور هستیم.»

نظرتان چیست؟ چه چیزهای دیگری در فرانسه و فراسوی آن پس از حملات به دفتر هفته نامه “شارلی ابدو” تغییر کرده است؟ نظرات خود را در صفحات رسانه های اجتماعی ما، با ما در میان بگذارید.

آگهی