مجید گلپور استاد دانشگاه بروکسل میگوید سخنان آقای خامنهای در جهت تحت فشار قرار دادن اروپاییهاست تا هر چه زودتر راه حلی را برای تبادلات مالی و به خصوص فروش نفت بیابند.
رهبر ایران علی خامنهای روز دوشنبه ۴ ژوئن / ۱۴ خرداد در مراسمی به مناسبت بیست و نهمین سالگرد درگذشت آیتالله خمینی در حضور مقامهای ارشد این کشور گفت: «ملت و دولت ایران تحمل نمیکند هم تحریم شود و هم "حبس هستهای" باشد.» وی همچنین به سازمان انرژی اتمی ایران دستور داد سریعا آمادگی لازم برای رسیدن به ۱۹۰ هزار سو را در چارچوب توافق هستهای ایران با قدرتهای بزرگ جهانی فراهم کند.
به دنبال این سخنان علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران روز سه شنبه، ١٥ خرداد / ٥ ژوئن در یک نشست خبری اعلام کرد که زیرساخت ایجاد چند صد هزار سو در تاسیسات غنیسازی نطنز آماده شده است.
از دکتر مجید گلپور پژوهشگر و یکی از مشاوران کمیسیون و دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا میپرسیم در حالی که دولت ایران پس از اعلام خروج ایالات متحده از برجام، رایزنیهای گستردهای را با اروپا برای حفظ توافق هستهای و انتفاع تهران از آن آغاز کرده بود، علی خامنهای از سازمان انرژی اتمی خواسته تا مقدمات رسیدن به ۱۹۰ هزار سو هستهای را شروع کند. این صحبت، با توجه به بازتاب گسترده آن، آیا تاثیری بر تلاشهای ایران و اروپا بر سر اجرای برجام منهای آمریکا خواهد گذاشت؟
مجید گلپور: سخنان آقای خامنهای مطمئنا تاثیر خواهد گذاشت. ولی باید جنبههای مختلف توافق هستهای را در نظر گرفت. جایی بحث، بحث دیپلماسی است و جایی صحبت تجارت در میان است. در هفتههای اخیر شاهد هستیم که دولت مردان اروپایی حساب خود را از صاحبان سرمایه و مدیران تجاری این کشورها جدا کردند. تاثیر این صحبتها گسترده و در جنبههای مختلف خواهد بود. در ایران حال حاضر چندین بحران همزمان در جریان است؛ بحران سیاسی، اجتماعی و بحران قدرت از لحاظ جانشینی آقای خامنهای. صحبتهای اخیر آقای خامنهای در قالب یک مراسم زده شده و شاید به این علت که از زمان خروج آمریکا از برجام دولتمردان ایرانی تحت فشار زیادی هستند، این حرفها بیان شده است.
مواضع آقای خامنهای از لحاظ تکنیکی و این گفته که در چارچوب برجام صورت بگیرد قابل بحث است. ایران در چارچوب برجام قبول کرده است که محدودیت ۶۰ ۵۰ تعداد سانتریفیوژ را تا سال ۲۰۲۵ رعایت کند. پس باید این سوال را پرسید: هدف از این تناقض گویی چیست؟ تحریک اذهان عمومی در ایران و ایجاد بحرانهای جدید برای مردم؟ یا تحریک همسایههای ناراضی ایران؟
چیزی که اکنون اهمیت دارد تاثیر این حرفها در محافل دیپلماتیک و اقتصادی در اروپاست که احتمالا موجب نارضایتی عمیقی خواهد شد. خانم موگرینی مشاهده خواهد کرد که مسئولیت تصمیمگیری در مورد مسائل اساسی در ایران بر دوش نهادهای غیرمنتخب مردم و شخص آقای خامنهای است. در واقع خانم موگرینی متوجه خواهند شد که به رغم مذاکرات و تعهداتی که آقای ظریف دادند، گرهها و مشکلات زیادی به وجود آمده است. اروپا در این مرحله وارد سردرگمی مذاکراتی با ایران خواهد شد. و موضع آقای خامنهای برای اولین بار در ملاء عام نشان داد که مسئولیت نهایی انحراف جمهوری اسلامی از تعهدات حقوقی برجام مستقیما بر عهده ایشان است.
یورونیوز: آقای صالحی در عین حال گفته است که ایران به تعهدات خود در چارچوب برجام التزام دارد. آیا تصمیم تازه ایران منجر به واکنشی عملی از سوی طرف مذاکره اروپایی خواهد شد؟
مجید گلپور: تیم خانم موگرینی باید منتظر بماند تا بتواند ارزیابی درستی از اهداف این صحبتها صورت گیرد. در رفتار جمهوری اسلامی میتوان چندین سطح دیپلماسی را تشخیص داد. جدا از دیپلماسی رسمی که آقای ظریف ضمانتدار آن هستند، این حرفها میتواند نشان دهنده تفاوت دیپلماسی ظاهری و باطنی جمهوری اسلامی باشد. یعنی در ظاهر شاید آقای خامنهای خواسته که مواضع سختی را بگیرد و تحریک کند؛ اروپاییها را تحت فشار قرار دهد تا هر چه زودتر راه حلی را برای تبادلات مالی و به خصوص فروش نفت بیابند. در عین حال امروز اروپاییها در تمام سطوح در حال یافتن راه حلهایی برای حفاظت در برابر تحریمهای آمریکایی و یافتن راه جدیدی برای ایران هستند. گفتن این سخنان در ظاهر و در باطن تصور این که با این کار شاید بتوان برجام را بهتر حفظ کرد در صورتی که خودشان هم تاکید کردند این اقدامات باید در چارچوب برجام صورت بگیرد که متناقض است. در برجام تعداد ۶۰-۵۰ سانتریفیوژ مشخص است. پس باید منتظر ماند و دید.
یورونیوز: آمریکا با عملی کردن تهدیدهای افزایش تعرفه فولاد و آلومینیوم، روابط تجاری در دو سوی آتلانتیک را وارد دوره جدیدی کرد. آیا میتوان نتیجه گرفت که آمریکا قصد دارد از جنگ تجاری به عنوان حربهای برای تحت فشار قرار دادن متحدان اروپایی خود استفاده کند و آنان را به سمت همراه شدن در جهت اعمال تحریمها علیه ایران هدایت کند؟
مجید گلپور: شش ماه آینده، شش ماه سختی برای اروپا خواهد بود. مسئولین جمهوری اسلامی میخواهند بار تمام تهدیدات نظامی و تحمیلات اقتصادی را بر دوش مردم ایران بگذارند و به هیچ وجه مسئولیت قبول نمیکنند. اگر چه اعلام مواضع دیروز آقای خامنهای سندی تاریخی برای اولین بار بعد از ۲۹سال است که مسئولیت شخصی خود را بر پای این فاجعه رسما اعلام کردند. و اروپا با موضع آقای خامنهای در موقعیت بسیار سختی قرار گرفته است. گروه E3 (آلمان، فرانسه، بریتانیا) به خاطر تجربه زیادی که در مذاکرات با ایران داشتهاند و همین طور به علت اندازه معقول گروه یعنی بودن سه کشور، میتواند هم در مذاکره با آمریکا و هم با جمهوری اسلامی مانور بیشتری دهد. امید است که این سه کشور با پیشنهادات جدیدی همراه با تیم خانم موگرینی بتوانند با نشان دادن بار حقیقی مواضع ایران و تاثیری که این دست مواضع در هفتههای آینده میتواند برای مردم این کشور و منطقه به وجود بیاورد، وارد مذاکرات جدیدی شوند. شرایط امروز، شرایطی پر از ریسک است. منازعات در منطقه بالاست و تهدید منافع کشورهای مختلف به سطح حداکثری رسیده است. اروپا برای تجدید نظر در دیپلماسی خود فرصت بسیار کمی دارد. شاید باید گفت که چارهای جز این نیز ندارد.
یورونیوز: یکی از موارد بحث درباره رابطه اروپا با ایران، مساله پولشویی و ممانعت از خروج پولهای مشکوک از ایران است، بحثی که در ایران هم در چارچوب تصویب الحاق این کشور به FATF (گروه ویژه اقدام مالی) بسیار پر سر و صدا شده است. فکر میکنید تغییر موازنه روابط میان ایران و اروپا، نظارت اروپا بر فعالیتهای مالی و پولی ایران را تشدید میکند؟
مجید گلپور: اروپا باید در دید خود نسبت به جمهوری اسلامی تجدید نظر کند. اروپا باید بین نهادهای منتخب و نهادهای نامنتخب باید تفکیک قائل شود. اروپا در تعاریف مذاکرهای خودش باید نهادهای جمهوری اسلامی را تفکیک کند. در زمانی که ایران عملا و رسما درخواست جذب سرمایه خارجی را در سقف صد میلیارد دلار در سال برای خود تعیین کرده است. از این جذب نهایت بیش از پنج میلیارد صورت نگرفته است که آن هم از بخش بسیار کوچکی از اروپاست. در این موقعیت بیش چهل میلیارد دلار از ایران خارج شده که بخش زیادی از آن به سمت کشورهای اروپایی رفته است. اروپا مجبور است خود را برای بحران پولشویی هر چه بیشتر آماده کند. بحرانی که نتیجه تحریمات سختی بود که هوشمندانه وضع نشده بود. تحریمهایی که منجر به گسترش دلالان و بازار سیاه و یکی شدن بازار تروریسم و پولشویی در ایران و منطقه شد و جنگهای خانمانسوز منطقه را با خود به همراه داشت.
خروج سرمایههای ایران از طریق نهادهای نامنتخب جمهوری اسلامی بلافاصله وارد واحدهای مالی، بانکی و نیز املاک و همین طور به صورت سرمایهگذاری های مستقیم افراد در بلژیک و دیگر کشورهای اتحادیه اروپا از سوئد تا فرانسه وارد اروپا میشود. اروپا باید تلاش کند به رغم باز نشدن دفتر اروپا در تهران، مسئولین جمهوری اسلامی را موظف کند تا گواهی خروج این سرمایهها را به اروپا ارائه کنند. اروپا باید از افراد حقیقی و حقوقی که پشت این سرمایههای ترور هستند، مطلع باشد.این اولین اقدامی است که به اتحادیه اروپا و خانم موگرینی فرصتی میدهد به شهروندان اروپایی نشان دهند که دفاع از منافع تجاری اروپا خارج از دفاع از حقوق بشر نیست.