شامگاه بیستم اوت نظامیان کشورهای پیمان ورشو وارد خاک چکسلواکی سابق شدند تا شعله جنبش اصلاحاتی را که به نام «سوسیالیسم با سیمای انسانی» پا گرفته بود خاموش کنند.
آگهیشامگاه بیستم اوت نظامیان کشورهای پیمان ورشو وارد خاک چکسلواکی سابق شدند تا شعله جنبش اصلاحاتی را که به نام «سوسیالیسم با سیمای انسانی» پا گرفته بود خاموش کنند. این نوشته، در سالگرد پنجاه سالگی سرکوب بهار پراگ نگاهی گذرا به این رویداد مهم در تاریخ اروپا می‌پردازد.
پیشینه ماجرا
چکسلواکی سابق به شدت تحت تأثیر نفوذ اتحاد جماهیر شوروی بود. پس از مرگ استالین در ۱۹۵۳ دولت‌های اقماری شوروی سابق کنترل شدیدتری را بر جوامع خود تحمیل کردند.
با این وجود تا سال ۱۹۶۷ در این دولت‌ها اعتراض‌های هر چه بیشتری درباره آزادی‌های اجتماعی و نیز وضعیت اقتصادی به گوش می‌رسید. رکود اقتصادی سنگین چکسلواکی در ۱۹۶۳ ضربه بزرگی به برنامه‌های نظام شوروی وارد کرد و به تردیدها درباره کارآیی این نظام دامن زد.
اسلواک‌ها از تمرکز قدرت در دست چک‌ها در پراگ متنفر بودند و روشنفکرانی که زمانی کمونیست‌هایی وفادار بودند کاسه صبرشان لبریز شده بود. نیاز به یک نظام اقتصادی کارآمدتر شدیدا احساس می‌شد و در چکسلواکی نسل جدیدی به قدرت می‌رسید که خواستار آزادی بیشتر و ارتباط با غرب بود.
در بهار پراگ عملا چه روی داد؟
ضرورت انجام تغییر سیاسی سرانجام به تغییر رئیس حزب کمونیست وقت چکسلواکی انجامید و الکساندر دوبچک در ژانویه ۱۹۶۸ جایگزین آنتونین نووتنیِ اصلاح طلب شد و دولت تازه تغییر مسیر سیاسی کشور را به سوی «سوسیالیسم با سیمای انسانی» اعلام کرد.
آزادی بیان در جامعه جان گرفت و مطبوعات مختلف شکوفا شدند و بحث‌های سیاسی به تلویزیون راه یافت. تحولات اقتصادی هم در راه بود. کشاورزان به جای تولید کردن آنچه دولت دستور می‌داد اجازه یافتند خود برای کشت و کارشان برنامهریزی کنند.
اولریچ سرنیک، نخست‌وزیر وقت چکسلواکی اعلام کرد: «مهمترین نکته ایجاد تغییر مسیر برنامهریزی اقتصادی است به منظور اینکه ثمره کار تمامِ جامعه پاسخگوی نیازهای ما باشد.» وی افزود: «به این ترتیب تولید پاسخگوی نیازهای متفاوت مردم ما خواهد بود اغلب در امور اقتصادی ما پیش آمده که محضِ تولید کردن تولید کرده‌ایم.»
پیامدهای اصلاحات چه بود؟
دوبچک تلاش کرد مسکو را بابت اصلاحاتی که در پیش گرفته بود خاطر‌جمع کند. اما بعد از دیداری با سران دیگر دولت‌های اقماری زیر نظر شوروی سابق نامه‌ای به پراگ رسید که هشدار می‌داد اصلاحات تازه نباید ادامه پیدا کند.
به تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
دوبچک در تلویزیون ظاهر شد و از رویه تازه دفاع کرد. وی گفت: «مردم ما به مسیر گذشته باز نخواهند گشت. گرچه سفر ما آسان نخواهد بود. اما باید با آرامش و همبستگی روی این وظیفه مشترک کار کنیم. باید اشتباهات و انحرافات را اصلاح کنیم، در حالیکه از گروه کوچکی از مردم که مسبب آنها هستند فاصله می‌گیریم.»
چهار ماه بعد در ۲۱ ام اوت ۱۹۶۸ نظامیانی که عمدتا از اتحاد جماهیر شوروی می‌آمدند به چکسلواکی یورش بردند؛ نیروهایی از بلغارستان، مجارستان، آلمان شرقی و لهستان در یک نمایش قدرت بزرگ همگی راهی پراگ شدند.
از ارتش چکسلواکی خواسته شد مداخله نکند و دوبچک از مردم خود نیز خواست به زور متوسل نشوند. تظاهرات صلح‌آمیز و گسترده مردم چکسلواکی به شدت از سوی قوای نظامی مهاجم سرکوب شد. گفته می‌شود یکصد و پنجاه تن در درگیری‌ها جان باختند و صدها تن دیگر زخمی شدند.
دوبچک دستگیر و به مسکو فرستاده شد. آنجا به او گفته شد چه انتظاری از وی می‌رود. او سپس به چکسلواکی بازگشت و تا سال بعد در قدرت باقی ماند.
میراث این تحولات برای چک‌ها و اسلاوها چه بوده است؟
کارشناسان می‌گویند این رویداد تاریخی احساسات مثبتی را که سالها در میان مردم این کشورها نسبت به شوروی وجود داشت از میان برد و سبب شد آنها استوارانه رو به سوی غرب بگردانند.
اقلیتی در این کشور همچنان کمونیست و هوادار مسکو باقی ماندند و تا به امروز در احزاب سیاسی این کشورها به چشم می‌خورند.
این حمله همچنین در چک‌ها و اسلاوک‌ها حساسیت بیشتری نسبت به مسأله حق حاکمیت کشورهای کوچک برانگیخت. مسأله‌ای که می‌تواند تا حدودی رفتار محتاطانه این کشورها را نسبت به اتحادیه اروپا توضیح دهد.