بازسازی یادمان مصدق در ابن بابویه چه سرانجامی یافته است؟

بازسازی یادمان مصدق در ابن بابویه چه سرانجامی یافته است؟
نگارش از Vida Samei
هم‌رسانی این مطلبنظرها
هم‌رسانی این مطلبClose Button
لینک کپی پیست کد امبد ویدیو:Copy to clipboardCopied

به تازگی باربد گلشیری، مجسمه ساز و آنگونه که خود را معرفی می کند «گورنگار»، آستین بالا زده تا یادمان مصدق را دوباره بلند کند اما این تلاش با واکنش هایی روبرو شده و تاکنون به سرانجام نرسیده است.

آگهی

چهاردهم اسفند ماه سال ۱۳۴۵، دکتر محمد مصدق، نخست وزیر اسبق و رهبر ملی کردن صنعت نفت ایران، در حصر چشم از جهان فرو بست. علیرغم وصیتی که کرده بود تا او را در کنار شهدای ۳۰ تیر در گورستان ابن بابویه به خاک بسپارند، در خانه‌اش در احمدآباد دفن شد چرا که محمدرضا شاه دستور داد از اجرای این وصیت جلوگیری کنند.

بعد از انقلاب و در روز ۲۹ تیرماه ۱۳۵۸، سنگ یادمانی به یاد دکتر مصدق در این گورستان برپا شد اما در کمتر از یک هفته توسط افرادی که تاکنون ناشناخته مانده‌اند شکسته و بر زمین انداخته شد. چهل سال بعد از انقلاب، نه تنها وصیت دکتر مصدق عملی نشده بلکه سنگ یادمان او همچنان بر زمین افتاده و تکه‌ای از آن نیز گم شده است. به تازگی باربد گلشیری، مجسمه ساز و آنگونه که خود را معرفی می کند «گورنگار»، آستین بالا زده تا این یادمان را دوباره بلند کند اما این تلاش با واکنش‌هایی روبه‌رو شده و تاکنون به سرانجام نرسیده است.

مطالب یورونیوز را در واتس‌اپ دریافت کنید

نصب سنگ بنای یادمان دکتر مصدق در ابن بابویه

در روز ۲۹ تیرماه نزدیک به چهل سال پیش، گروهی از اعضای حزب ملت ایران در کنار مزار شهدای ۳۰ تیر جمع شدند تا یادمانی به ارتفاع سه متر را به یاد دکتر مصدق برپا کنند. سنگ گوری از مرمر سفید هم به پای این یادمان قرار داده شد تا نشانی باشد از گوری که روزگاری دکتر مصدق وصیت کرده بود در آنجا بخوابد. یک‌هفته بعد، بنای سنگی سه متری توسط افراد ناشناس بر زمین افتاد و شکست و تکه‌ای مثلثی شکل از آن نیز مفقود شد.

باربد گلشیری که ماههاست در تلاش برای کسب مجوز بازسازی این سنگ یادمان از این اداره به آن اداره می رود، درباره نحوه زایش این ایده می‌گوید: «اولین بار پرستو فروهر از آن برایم گفت. یادمان مصدق که به همت داریوش فروهر برپا شد یک کار ملی است، اصل داستان این است که ما چیز عیانی در فضای شهری‌مان از مصدق نداریم، آن خیابان نفت شمالی را هم که شورا تصمیم گرفت به نام او کند برای کسی مثل مصدق خیلی کوچک است. برپا کردن دوباره یادمان مصدق تقاطع گرایش سیاسی و کار هنری و فکری‌ام است. در بازسازی این یادمان کاملا به طرح اصلی وفادار می‌مانیم.»

مریم اشرافی
باربد گلشیری گورنگار و مجسمه سازمریم اشرافی

یادمان دکتر مصدق را مهندس رضا بصیری، از اعضای حزب ملت ایران ساخته بود که سه متر و ۳۰ سانت ارتفاع داشت، سنگی که روی سمت صیقلی آن نوشته شده است: «به یاد پیشوای ملت ایران، زادروز ۱۲۶۱، درگذشت ۱۳۴۵». به تعریف باربد گلشیری، رضا بصیری به خوبی شخصیت دکتر مصدق را در این سنگ یادمان گنجانده بود. این گورشناس و مجسمه ساز به یورونیوز می گوید:«این یادمان یک بنای تاریخی است، این سنگ معنا دارد، یک طرفش خام و تیشه خورده است و یک طرفش صیقلی و صاف شده، عین برخوردی که از خود مصدق در تاریخ می‌شناسیم در این سنگ گنجانده شده است. لطافت مصدق از یک سو و آن تندی کردنش در دادگاه و پریدنش به دادستان و محکم بودنش، شباهت دکتر مصدق به سنگ خارا و آن همه قدرت، همه اینها در این یادمان سنگی نشان داده شده، من کوچکترین تغییری در این بنای یادمان نخواهم داد و فقط جای تکه مثلثی شکلی را که مفقود شده است بازسازی نخواهم کرد تا جای خالی آن همیشه دیده شود چون فکر می‌کنم این یادمان یک نوع ضد یادمان است، راجع به غیاب است، غیاب آن تکه مثلتی به یاد تمام آدم‌ها می‌اندازد که روزگاری این سنگ یادمان شکسته شده و محذوف بوده است، مثل حذف نیروهای مصدقی در تمام سال‌های پس از او.»

هزینه این بازسازی از جایزه ای است که باربد گلشیری در دوسالانه مجسمه سازی تهران از آن خود کرد و با آن پول تاکنون سایتی را هم به نام مصدق به راه انداخته و تاریخچه این یادمان و اطلاعات لازم را در آن به روز کرده است که با چاپ بارکدی و اسکن آن می‌توان به اطلاعات در مورد این یادمان و زندگی مصدقی‌ها دست یافت.

یادمان مصدق و دیگر سنگ گورها را چه کسانی تخریب کرده اند؟

تخریب کنندگان این یادمان هرگز شناخته نشدند، مثل صدها سنگ گوری که بارها از چپ و راست شنیده‌ایم شکسته شده و از بین رفته‌اند. مثل سنگ قبر سپانلو که اتفاقا ساخته باربد گلشیری بود و بعد از گذشت تنها چند روز از خاکسپاری نصب، با سیمان پوشانده شد، یا سنگ قبر ابراهیم یزدی، عضو حزب نهضت آزادی یا سنگ قبر احمد شاملو، یا حتی سنگ قبر ورزشکارانی مثل غلامحسین مظلومی و همایون بهزادی. سنت شکستن سنگ قبر مرده‌ای که عقیده و خط فکری اش مخالف جریان اصلی موجود است از کجا در فرهنگ ایرانی جماعت باب شده است؟

فرزانه ابراهیم زاده، کارشناس تاریخ معاصر ایران در پاسخ به این سوال به یورونیوز می‌گوید: «در فرهنگ ایرانی درگذشتگان به شدت برایمان مهم می‌شوند، جشن‌های باستانی که ما داریم نشان می‌دهد چقدر یادبود درگذشتگان برای تفکر ایرانی مهم است. دقیقا برای همین است که وقتی کسی می‌خواهد مخالفت و نفرت خودش را به کسی نشان بدهد به سراغ یاد و نام درگذشتگان آن گروه و تفکر می‌رود که تنها نمادش سنگ گور آن آدم است. فقط هم به شکستن سنگ قبر محدود نمی‌شود، اتفاق های بدتری دارد می افتد مثلا گورستان تاریخی مثل ابن بابویه یا امامزاده عبدالله را به حال خود رها می‌کنند تا سنگ‌ها نابود شوند، در برهه ای حتی می بینیم دروازه این گورستان ها بسته نمی شود و افراد سنگ قبرها را می دزدیدند یا روی آن آتش روشن می‌کردند که کمتر از موارد شکستن سنگ گورها ناراحت کننده نیست.»

یادمان مصدق هم بر همین تفکر مخالفت با مخالفت من شکسته شده و حتی سنگ مرمرین سفیدی که به نشانه تهی گور برای ملی کننده نفت ایران در پای این یادمان سه متری گذاشته شده بود به سرقت رفته است.

برپایی یادمان مصدق، کار چگونه شروع و به کجا ختم شده است

تمام این چهل سال گذشته، یادمان مصدق در ابن بابویه برزمین افتاده بوده و هیچ اراده ای برای بلند کردن آن وجود نداشته است. حتی نامگذاری خیابانی در تهران نیز با مخالفت‌های زیادی از سوی فرزند آیت الله کاشانی و مخالفان دولتی و غیردولتی مصدق روبرو شده بود. از نزدیک به دو سال پیش و بعد از برزبان افتادن تلاش باربد گشیری برای بلند کردن این یادمان، خیلی‌ها فهمیده اند که اصلا چنین بنای یادبودی هم در تهران هست.

باربد گلشیری به یورونیوز می‌گوید: «روزی که از شورای شهر خواستم به جای نامگذاری خیابانی در تهران، برپایی دوباره این یادمان را تسهیل کنند فکر نمی‌کردم اینهمه انعکاس داشته باشد. وقتی در بیانیه دوسالانه مجسمه سازی تهران اعلام کردم که به پشتوانه این جایزه، این طرح را انجام می دهم همه اخبار این جایزه تحت تاثیر نام مصدق قرار گرفت. کارهایی هم که تابحال کرده ام با همین جایزه نقدی بوده و بقیه اش را هم با همان پیش خواهم برد.»

از آرشیو فروهرها و وبسایت mosaddeq.info
یادمان و تهی‌گور دکتر مصدّق. سمت چپ: مامور حافظ نظم وزارت کار دولت موقّتاز آرشیو فروهرها و وبسایت mosaddeq.info

این بقیه راه اما اصلا آسان نیست، علاوه بر کاغذبازی و بوروکراسی و پاس دادن از این اداره به آن اداره، اراده ای انگار جلوی بازسازی این یادمان را گرفته است. گورستان ابن بابویه در لیست میراث فرهنگی تهران ثبت شده اما توسط اوقاف اداره می شود و همین امر تداخل وظایفی میان این دو نهاد ایجاد می کند و کار پیچیده تر شده است. میراث فرهنگی طرح باربد گلشیری را تایید کرده و به گفته خود وی، مجوز این بازسازی هم صادر شده اما اوقاف هنوز حرف آخرش را نزده است.

این مجسمه ساز و گورنگار با اشاره به همکاری های شورای شهر و میراث فرهنگی تهران برای برپایی این یادمان می گوید: «چند نفر از جمله آقای حجت نظری که کمک هایی هم در این مورد کرده اند از من خواستند به شورای شهر بروم و در این باره توضیح بدهم، شورا کارش را کرد اما پیچیدگی هایی شکل گرفته که اصلا نمی شود از آن سردرآورد. گفته اند راهش لابی کردن است اما من لابی نخواهم کرد. برای عملی شدن این طرح اجازه اوقاف و میراث فرهنگی را لازم دارم که اجازه میراث را با نامه رسمی و شماره گرفته ام، مانده اوقاف شهرری که شفاهی حرفهایشان را می زنند و هیچ چیز کتبی به من نداده اند.»

سال گذشته شفاها تداخل با پروژه های عمرانی در گورستان ابن بابویه یکی از دلایل اعلام شده از سوی اوقاف برای عدم صدور مجوز بازسازی این یادمان عنوان شده اما به گفته طراح این بازسازی، پروژه های بازسازی در سمتی است که آرامگاه جهانپهلوان تختی قرار دارد. با اینحال چندی پیش اوقاف تهران دست به بازسازی این یادمان زده بود که با دخالت یکی از اعضای شورا و باربد گلشیری جلوی آن گرفته شد. منتقدان می‌گویند طرح اوقاف «ناشیانه و غیر اصولی» بوده است.

آقای گلشیری نقل می کند که وقتی با حجت نظری عضو شورای شهر به ابن بابویه رفته و جلوی این اقدام اوقاف را گرفته اند، از کارگرهایی که برای بلند کردن غیراصولی این یادمان به گورستان ابن بابویه آورده شده بودند پرسیده است صادقانه فکر می کنید دارید چه کار می کنید و جواب شنیده است که « ما داریم سرنخ را گم می کنیم.»

معلوم نیست سرنخ برپا نکردن یادمان مصدق به کجا وصل است اما باربد گلشیری معتقد است که «واقعیت همین است که این کارگر صادق و شریف گفت، آن روز وقتی رسیدیم دیدیم که پی سیمانی زده اند و میلگرد کار گذاشته اند و به شکل فجیعی زمین را کنده اند انگار که بخواهند سنگ را دفن کنند. به کارگرها گفته بودند یکی خوشگل تر از اینی که شکسته با بتون بسازید. نمی توانید این کار را بکنید، نمی توانید بخشی از تاریخ این مملکت را خراب کنید و یک چیز خوشگل تر بتونی بسازید.»

به نظر می رسد طرح توسعه شبستان شیخ صدوق و همچنین ساماندهی گورهای ابن بابویه که توسط اداره اوقاف تهران در حال انجام است نیز بر روند بازسازی یادمان مصدق سایه انداخته باشد. این طرح که یکی از موارد اختلاف میراث فرهنگی تهران و اوقاف است باعث اعتراض‌های زیادی از سوی خانواده‌های صاحبان قبور شده چرا که تعدادی از گورها تخریب شده است. قدمت برخی از سنگ قبرهای تخریب شده این گورستان از جمله گور هادی تجویدی، بنیانگذار مکتب مینیاتور ایران به ۱۰۰ سال می رسد و برخی از آرامگاههای خانوادگی نیز در طرح ساماندهی آسیب دیده اند.

آگهی

آیا امیدی برای دوباره برپایی این یادمان مصدق هست؟

با چنین نگاهی به حفظ آرامگاههای مشاهیر ایران در گورستانی مانند ابن بابویه، چه امیدی وجود دارد که یادمان مصدق برپا شود و روزی برسد که بازمانده استخوان‌هایش که به امانت در احمدآباد به خاک سپرده شده در کنار دیگر شهدای سی تیر آرام بگیرد. حتی لوح سنگی یادبود شهدای سی ام تیر ۱۳۳۱ که در کنار صفه شهدای تیر در همان روز ۲۹ تیرماه ۵۸ نصب شده بود ناپدید شده و دیگر نیست و بسیاری از سنگ‌های این شهدا که تعدادشان ۲۲ نفر است، شکسته شده و برخی کاملا از بین رفته اند.

بیشتر بخوانید:

باربد گلشیری معتقد است حواشی ایجاد شده از این کارزار کار خودش را کرده و وی به هدفی که داشته، نزدیک می شود. این مجسمه ساز و گورنگار می گوید :«هر بار که به ابن بابویه رفته ام اطراف این یادمان پر از شمع بوده، تا قبل از این اندک افرادی از آن خبر داشته اند اما حالا آدمها فهمیده اند که چنین یادی از مصدق در آنجاست. الان خیلی‌ها می دانند تنها نماد عمومی که از سی تیر داریم در ابن بابویه است، این سنگ خوابیده که آدم را یاد کارهای درخشانی می اندازد که مصدق در حالی انجام می داد که افقی روی تختش دراز کشیده بود، مثل یادآوری دشواری های دردآور و غمبار تاریخی است که و از طریق غیاب بهتر نشان داده می شود تا حضور. درست است که حفاظت از آن یادمان مهم است ولی اگر جسمش را نتوانیم مرمت کنیم یادش را زنده نگه می داریم، اتفاقی که باید می افتاد افتاده و این خیلی مهم است.»

نام مصدق یادآور یکی از بزرگترین تحولات سیاسی و اقتصادی ایران است؛ نام او با ملی شدن صنعت نفت در کشور که ۶۸ سال از آن می گذرد گره خورده است. بزرگترین کودتای سیاسی در ایران به نام مصدق رقم خورده و حتی آمریکا، که اصلی ترین حامی این کودتا به شمار می‌رود، اسناد محرمانه «عملیات آژاکس» را پس از گذشت ۶۶ سال به‌طور کامل منتشر نکرده است. نام مصدق در شلوغ ترین روزهای سال یعنی در آستانه نوروز و همزمان با سالمرگ او و با هجوم هوادارانش و ممانعت نیروهای دولتی از حضور در غربت احمدآباد نیز بر سر زبان ها می افتد. یادمان سه متر و ۳۰ سانتی شکسته شده در ابن بابویه نمادی شهری از او و شهدای سی تیر است.

هم‌رسانی این مطلبنظرها

مطالب مرتبط

ظریف: رویای «گروه اقدام» تکرار سناریوی کودتا علیه مصدق است

محققان در آلمان: رانش شدید زمین در روستای حسین‌آباد ایران نتیجه ساختن یک سد بود

نقش کلیدی فلات ایران در مهاجرت انسان؛ حلقه گمشده تاریخ پیدا شد