«شما از دروازه دانشگاه وارد شدید، ولی ما از پنجره بیرونتان میکنیم.» گزارش اختصاصی یورونیوز به قلم مریم شاهی را بخوانید.
نظام آموزش عالی افغانستان در سال تحصیلی جدید تغییر مهمی را تجربه میکند. تغییری که به گفته برخی کارشناسان با قانون اساسی افغانستان در مغایرت است.
کاربران شبکههای اجتماعی از یک هفته به این سو با انتشار نتایج کنکور سال ۱۳۹۸ افغانستان پرسیدهاند که: «چرا نمرهٔ داوطلب، برای قبولی در دانشگاهها ملاک محسوب نمیشود و ملاک انتخاب در دانشگاهها سهمیه مناطق است؟»
وزارت تحصیلات عالی افغانستان پیش از این به رسانهها گفته بود که کنکور سهمیهبندی نشده است، بلکه در ۱۰ دانشگاه افغانستان برای کوچیها (عشایر) و مناطق محروم سهمیه ۲۵ درصدی در نظر گرفته شده است. از آنجا که شاگردان این مناطق توانایی راهیابی به رشتههای طب (پزشکی)، انجینری (مهندسی)، اقتصاد و زراعت را ندارند، باید از این سهمیه بهرهمند شوند تا بتوانند بدون در نظر گرفته شدن نمراتشان در رشتههای مورد نظر به تحصیل مشغول شوند.
ملاک پذیرش داوطلبان کنکور؛ سیاست یا دانش؟
براساس آمار وزارت تحصیلات عالی افغانستان، امسال ۱۸۹ هزار و ۳۲۹ نفر برای شرکت در امتحان کنکور نامنویسی کردند، رقمی که نسبت به سال گذشته کاهش داشته است. در سال ۱۳۹۷ بیش از ۲۰۰ هزار نفر در کنکور افغانستان ثبت نام کرده بودند.
سهیلا رضایی، دانش آموخته دانشگاه کابل در این باره به یورونیوز میگوید: «طرح جدید وزارت تحصیلات عالی بسیار ناامید کننده بود. در دانشگاه کابل، بیشتر ورودیهای سالهای اخیر از یک قوم مشخص (هزارهها) بودهاند و این یک معامله سیاسی نبود، بلکه بهخاطر گرایش این بخش از مردم به آموزش بود. برخی از اساتید ما از این وضعیت ناراحت بودند و واکنش نشان میدادند و میگفتند: شما از دروازه دانشگاه وارد شدید، ولی ما از پنجره بیرونتان میکنیم و اکنون با سهمیهبندی شدن کنکور، من معنای این سخن استادم را فهمیدم. من فکر میکنم دیگر، نمره بلند (بالا) گرفتن در پیشرفت تحصیلی معنایی ندارد.»
سید عسکر موسوی، از دانشگاه آکسفورد مدرک دکترا دارد و در دوره ریاست جمهوری حامد کرزی مشاور عالی فرهنگی وزارت تحصیلات عالی افغانستان بود. وی در گفتگو با یورونیوز خاطرنشان میکند: «لایحهای که وزارت تحصیلات عالی افغانستان تصویب کرده سهمیهبندی کنکور است نه چیز دیگر. سهمیهبندی به این معناست که اگر فرض بگیریم که ما در ولایت کُنر استعدادهای درجه یکی داشته باشیم اما در کنکور اعلام کنیم که سهمیه این ولایت تمام شده است و نمیتوانیم از استعدادهای این منطقه استفاده کنیم، در این حالت دیگر اساس کنکور، بر رقابت و استعدادیابی نیست، علم و دانش اساس فعالیت وزارت تحصیلات عالی نیست بلکه سیاست و دیپلماسی حرف اول را میزند.»
تبعیض در مورد حق تحصیل و قانون اساسی افغانستان
بهگفته وی، سهمیهبندی یکی از نمودهای بسیار «زشت» تبعیض سازمان یافته در افغانستان بوده و برخلاف قانون اساسی افغانستان است که در آن به صراحت گفته شده است که تبعیض علیه اتباع افغانستان ممنوع است. در گذشته نیز مساله سهمیهبندی کنکور بر اساس ولایات مطرح بود و این طرح از طرف ریاست جمهوری به وزرا دیکته میشود و وزرا ملزم به اجرای این خواست رئیس جمهور هستند.
این مشاور سابق وزارت تحصیلات عالی میگوید: «برخی از وزرا شهامت اخلاقی دارند در دوره سه وزیر، ما با قاطعیت ایستادیم و گفتیم چنین نمیکنیم حتی رئیس جمهور، یک وزیر را به خاطر مقاومت در مقابل این خواست عزل کرد؛ چون در مقابل سهمیهٔ کوچیها و پشتونهای آن طرف مرز افغانستان با پاکستان مقاومت کرد. استدلال ما این بود که در نظام تحصیلات عالی، دانش را باید کسب کرد و با امتیاز دادن نمیتوان صاحب دانش شد. نمره درسی، خیرات و نذر نیست که برای کسی ببخشیم.»
به تلگرام یورنیوز فارسی بپیوندید
در اسناد ارگ ریاست جمهوری افغانستان «طرح بدیل مشترک وزارت تحصیلات عالی افغانستان و وزارت معارف برای تطبیق و پیشبرد برنامه آمادگی کنکور» ثبت و بایگانی شده است. هدف از این طرح «بدیل» انکشاف (توسعه) متوازن و تربیت کادرهای محلی بیان شده است.
بر اساس این سند که در سیزدهم ماه اسد/ مرداد سال ۱۳۹۵ شمسی به تصویب کابینه رسیده است، افغانستان به هشت زون/ منطقه تقسیم شده که در این مناطق باید سهمیه را مطابق با شش رشته تحصیلی، شامل: طب معالجوی (پزشکی)، انجینری (مهندسی)، حقوق، کامپیوتر، اقتصاد و زراعت اعمال کنند.
یکی از گمانهزنیهایی که در رسانههای اجتماعی درباره سهمیهبندی کنکور مطرح میشود این است که حکومت افغانستان میخواهد دسترسی به آموزش عالی را برای آن گروه قومی (هزارهها) که اکنون (بیش از دیگر گروههای قومی) در دانشگاهها مشغول به تحصیل هستند محدود کند.
در یکسال اخیر، با جدی شدن سهمیهبندی کنکور، بخش کنکور از بدنهٔ وزارت تحصیلات عالی افغانستان جدا شد، موضوعی که تا کنون در رسانههای افغانستان بازتابی نداشته است. تلاشهای یورونیوز برای صحبت با رئیس بخش کنکور افغانستان بینتیجه ماند.
برخورد قومی در دانشگاه؛ مسبب سرخوردگی همه علمآموزان
عسکر موسوی، در این باره میگوید: «اگر شاگردی را که بهدلیل جنگ، فقر، محرومیت ولایت یا هر دلیل دیگری، نمره قبولی برای رشته مورد نظر بدست نیاورده است، ما بدون در نظر گرفتن سطح سواد داوطلب برایش سهمیه در دانشگاه بدهیم، این مساله سرخوردگی به بار میآورد. چون چنین دانشجویی توان یادگیری دروس بالاتر را ندارد. سهمیهبندی نه تنها به نفع هزارهها نیست بلکه به نفع پشتونها و دیگر گروههای قومی هم نیست؛ چون به سرخوردگی تمام علمآموزان منتهی میشود و نمیتوان از نگاه قومی و قبیلهای به تحصیلات عالی توجه کرد. ریشه بسیاری از مشکلات ما به همین نگاه برمیگردد.»
بهگفته وی، دادن سهمیه باعث انکشاف متوازن نخواهد شد. بر اساس مطالعات توسعه، دولت یک پالیسی (برنامه) همه جانبه دارد که برای تمام ولایات براساس ظرفیت و تواناییهایشان سرمایهگذاری کند و زمینههای رشد همه مناطق را فراهم کند، رشد متوازن این است. رشد متوازن این نیست که به شاگردان بیسواد سهمیه بدهیم تا به دانشگاه راه بیابند. این گونه است که سهمیهبندی «فاجعه» بهوجود میآورد.
این استاد دانشگاه میافزاید: «خیابانها و ساختمانهای افغانستان چرا معماری درستی ندارند؟ وقتی ما این همه فارغان رشتههای انجینری ساختمان داریم. وقتی کسی بیمار میشود، امیدی برای تداوی (درمان) ندارد و به خارج میرود، بخاطر اینکه فارغ التحصیلان طبی، توان تشخیص سادهترین بیماری ها را هم ندارند. بودجه دولت برای هفت سال صرف تحصیل این دانشجویان میشود اما بسیاری از فارغالتحصیلان رشتههای طبی در رشتههای غیرمرتبط کار میکنند. همه این مشکلات بهخاطر این است که کیفیت تحصیل در داخل افغانستان از سطح بازار کار پایینتر است. حتی دیده شده که فارغالتحصیلان رشتههای فنی افغانستان در دبی هم نمیتوانند در سطح یک کارگر استخدام شوند.»
بهگفته وی، دانشگاههای امروز در افغانستان مراکزی شدهاند که مسایل تبعیض، مشکلات قومی، سمتی و اختلافات و مسائل سیاسی و محلی از اینجا شروع میشود و بسیاری از این مشکلات در نظام آموزش عالی افغانستان بهخاطر دخالت دولت است. حتی رئیس دانشگاه دولتی و دانشکدهها توسط رئیس جمهور انتخاب میشوند، در حالیکه طبق دستورالعمل این انتخاب باید توسط شورای عالی صورت گیرد.
هر چند آمار مشخصی از تعداد دانشگاههای فعال در افغانستان از سوی وزارت تحصیلات عالی این کشور اعلام نشده است اما شواهد در پایتخت افغانستان نشان میدهد که به جز دانشگاههای دولتی، دهها هزار دانشجو در دهها دانشگاه خصوصی در کنار شعبههای دانشگاه آزاد اسلامی و پیام نور ایران و دانشگاه امریکایی افغانستان فعال هستند.
دانشگاه است که رئیس جمهور میسازد نه برعکس
آقای موسوی درباره دلایل سهمیهبندی در نظام آموزش عالی افغانستان میگوید: «یک دلیل سهمیهبندی این است که رئیس جمهور میخواهد در انتخابات بعدی رأی بیشتری بیاورد، یک دلیل دیگر این است که تصمیمگیرندگان دربارهٔ سهمیهبندی کنکور، تا به حال از کوچه آموزش علم و پیشرفت نگذشتهاند و نمیدانند آموزش چیست. فکر میکنند یکی از محیطهای خداداد قدرت است که در دست اهل سیاست نیز هست. فراموش نباید کرد که دانشگاه میتواند رئیسجمهور بسازد اما رئیس جمهور نمیتواند دانشگاه بسازد.»
سهمیهبندی در نظام آموزش عالی افغانستان، از ماههای اخیر سال گذشته میلادی مطرح شد و واکنش بسیاری از کاربران شبکههای اجتماعی افغانستان را در پی داشت، کاربران با راه اندازی کمپین نه به سهمیهبندی کنکور به این طرح حکومت افغانستان اعتراض کردند. با افزایش اعتراضها تعدادی از کاربران (شبکههای اجتماعی) با استناد به صحبتهای رئیس جمهور اشرف غنی درباره اینکه چرا اکثریت زندانیان بگرام از یک قوم هستند و همه به همان زبان سخن میگویند با کنایه پرسیده بودند: «آیا پس از سهمیهبندی دانشگاهها، نوبت به سهمیهبندی زندانها هم خواهد رسید؟»
بیشتر بخوانید: