این گزارش تفصیلی بنا دارد توضیح دهد که در چرخش قدرت به وقوع پیوسته در مرزهای شمال شرقی سوریه، ابتکار عمل به دست چه قدرتی خواهد افتاد یا اینکه بازیگران سیاسی حاضر در این عرصه از روسیه گرفته تا ایران و دیگر نیروها در آن چه بازی رقم خواهند زد. آیا بشار اسد دوباره به روسیه و ایران نزدیک‌تر می‌شود؟
آگهیتصمیم دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا برای خروج نیروهای نظامی خود از سوریه تعادل قدرت در شمال شرق این کشور را بر هم زده و خلایی ایجاد کرده که کشورهایی چون ترکیه، روسیه و ایران برای پر کردن آن با هم به رقابت پرداخته‌اند.
با فشار نیروهای نظامی ترکیه اکنون کردها میزبان نیروهای نظامی دولت بشار اسد، رئیس جمهوری تحت حمایت روسیه شده‌اند.
نیروهای اسد فرصت را غنیمت شمرده‌اند و در تلاشند تا پس از عقب نشینی ایالات متحده این قلمروی سرشار از منابع طبیعی را دوباره تصاحب کنند، سرزمینی که سال‌ها پیش آن را رها کرده بودند، سرزمینی استراتژیک و نفت‌خیز.
این منطقه شامل مناطقی از خاک سوریه است که سال‌های گذشته محل خلافت داعش بوده است. کسانی که گرچه حالا خبری از آنها نیست اما وعده داده‌اند که باز خواهند گشت.
بیش از ۱۰ هزار زندانی داعش از جمله بسیاری از نیروهای جهادی خارجی تندرو که دولت‌های غربی از پذیرش آنها سرباز زده‌اند، در زندان‌های اینجا هستند. ده‌ها هزار نفر از اعضای خانواده همین نیروها نیز در اردوگاه‌ها زندگی می‌کنند.
هدف حمله نظامی ترکیه چیست؟
رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه گفته که می‌خواهد دو میلیون پناهجوی سوری که اغلب آنها عرب‌های سنی مذهب هستند را در سرزمینی مستقر کند که در حال حاضر تحت کنترل نیروهای نظامی کرد است.
سربازان ترکیه و شورشیان سوری تحت حمایت آنکارا در هفته نخست عملیات نظامی بر دور کردن نیروهای یگان‌های مدافع خلق سوریه از دو شهر بزرگ مرزی، تل ابیض و راس العین تمرکز داشتند.
با وجود انتقادهای جهانی، اردوغان گفته است که هیچ کاری مانع انجام عملیات این کشور علیه مبارزان یگان‌های مدافع خلق (YPG) نخواهد شد. این نیروها از سوی آنکارا جزو گروه‌های «تروریستی» قلمداد می‌شوند چرا که به ادعای دولت ترکیه این مبارزان با نیروهای چریکی که در جنوب شرقی ترکیه عملیات شورشی انجام می‌دهند مرتبط هستند.
آقای اردوغان گفته است که ترکیه یک نوار مرزی صدها کیلومتری را تصرف خواهد کرد، از کوبانی در غرب گرفته تا حسکه در شرق و ۳۰ تا ۳۵ کیلومتر نیز داخل سوریه.
یک مقام رسمی در ترکیه به رویترز خبر داده که «عملیات نظامی به سرعت و با موفقیت در جریان بوده است. مرحله نخست این عملیات تا ۱۳ نوامبر به پایان خواهد رسید، درست زمانی که انتظار می‌رود آقای اردوغان در خلال بازدیدی از واشنگتن با دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا دیدار کند.»
اهداف اسد چیست؟
عقب‌نشینی کامل نیروهای آمریکایی و استقرار ارتش سوریه یک نقطه اتصال مهم در مناقشه سوریه است، بازگرداندن حوزه قدرت دولت اسد در بزرگترین نوار مرزی که پیش‌تر از دسترس اسد خارج شده بود.
این منطقه هم نفت دارد و هم زمین‌های کشاورزی. وجود منابع آبی و سدها و دیگر سرمایه‌های حیاتی اینجا می‌تواند دولت سوریه را در برابر تاثیر تحریم‌های غربی مقاوم‌تر کند.
رسانه‌های دولتی سوریه گفته‌اند که سربازان سوری به ۳۰ کیلومتری مرز جنوبی این کشور با ترکیه رسیده‌اند.
ارتش اسد به دنبال درگیری طولانی مدت تضعیف شده و اکنون چشم امیدش به روسیه، ایران و متحدان شبه نظامی شیعه ایران از جمله حزب الله لبنان است.
تکلیف نیروهای کرد چه می‌شود؟
گروه‌های کرد سوریه با آغاز درگیری‌ها در سوریه و عقب نشینی نیروهای دولتی از مرزهای شمال شرقی، با ایجاد نهادها و سازمان‌های خودمختار و آموزش زبان کردی در مدارس محلی بهره برده‌اند.
آنها پس از مواجهه با حمله اخیر ترکیه و به دنبال عقب نشینی نیروهای نظامی ایالات متحده، حال چشم امید به ارتش سوریه دارند، تصمیمی که به نوعی نشانگر نقطه ضعف آنها و پایان بسیاری از رویاهای آنها بود.
نیروهای کرد امیدوارند که در مذاکرات سیاسی با سوریه تا آنجا که ممکن است استقلال و خودگرانی خود را حفظ کنند، موضعی که همیشه مورد توجه آنها بوده است. آنها می‌دانند که دیگر متحد قدرتمندی ندارند.
آگهیبا این وجود هدف دمشق و نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) خارج کردن ترکیه از شمال سوریه یا دست‌کم متوقف کردن پیشرفت آنها خواهد بود.
جوشا لندیس، رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه اوکلاهما می‌گوید: «دمشق به کردها نیاز دارد. کردها و دمشق دو چیز مشترک دارند؛ دشمنی با ترکیه و عدم تمایل به قدرت گرفتن شبه نظامیان شورشی سنی در حاشیه مرزهای شمال شرقی سوریه. اما این دو وقتی پای مساله حکمرانی مرزهای شمال شرقی سوریه در میان باشد سر هیچ چیز با هم توافق ندارند.»
رهاورد حمله نظامی ترکیه برای داعش چه خواهد بود؟
نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF)، اصلی‌ترین نیروی زمینی تحت حمایت آمریكا بودند كه توانستند سرزمین‌های سوریه را که به دست داعش افتاده بود بازپس بگیرند، از جمله رقه را.
واشنگتن پیش از خروج از این کشور برای آموزش و تجهیز نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) برنامه داشت. برنامه‌ای برای تثبیت منطقه جهت جلوگیری از بازگشت شبه نظامیان، شبه نظامیانی که از قضا دست به قتل عام کردها در شهرهای تحت کنترل خود زده بودند.
نیروهای دموکراتیک سوریه می گویند حمله اخیر تركیه تنها یک سال پس از برچیده شدن خلافت داعش، به قدرت گرفتن نیروهای دولت اسلامی کمک کرده است. چنانچه آنها در همین مدت مسئولیت چند حمله را بر عهده گرفته‌اند، از جمله مسئولیت حادثه ماشین بمب‌گذاری شده در بیرون یک رستوران در شهر قامشلی، درست یک روز پس از آغاز حمله کردها به مرزهای شمال شرقی سوریه.
آگهینیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) همچنین می‌گویند در زندان‌هایی که داعشی‌ها را نگه می‌دارند، ناآرامی‌هایی وجود داشته است. اردوگاه محل زندگی خانواده این نیروها نیز خالی از ناآرامی و آشوب نبوده است.
پتانسیل‌های برد ایران
ایران به عنوان متحد اسد در سال‌های جنگ داخلی بنا دارد در این وضعیت دستاوردی داشته باشد. احتمالا گروه‌های شبه نظامی عراقی با حمایت ایران در مرز عراق و سوریه به تامین امنیت مسیرهای حیاتی این کشور در امتداد قلمروی تهران تا بیروت کمک خواهد کرد.
روسیه از این زمین بازی چه می‌خواهد؟
نقش اساسی و ضروری روسیه در سوریه نشان دهنده تغییر بزرگتری در خاورمیانه است، تغییری این بار از دمشق به ریاض.
در این هفته سفر ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به عربستان در رسانه‌ها به نمایش گذاشته شد، این نخستین سفر آقای پوتین به عربستان سعودی در یک دهه گذشته است.
مداخله نظامی با بهره‌گیری از نیروی هوایی در سال ۲۰۱۵ به قدرتمندتر شدن بشار اسد در جنگ داخلی سوریه کمک کرد. در عین حال تصمیم آقای ترامپ برای خروج از بخش‌هایی از شمال شرقی سوریه حالا بیش از گذشته نقش مسکو را در شکل دادن به آینده این کشور برجسته کرده است.
آگهییک مقام مطلع ترک نیز گفته است که «آنکارا در همکاری بسیار نزدیکی با روسیه کار می‌کند. اردوغان نیز روز دوشنبه به اهمیت روسیه اشاره داشته و اینکه اعلام کرده رئیس جمهور پوتین رویکرد مثبتی نسبت به اوضاع نشان داده است.»
این دو کشور ممکن است بتوانند برای تقسیم مرزهای شمالی به مناطق جدید تحت کنترل و جلوگیری از درگیری نظامی میان متحدان محلی خود {دولت سوریه از یک طرف و شورشیان ضد اسد از سوی دیگر} توافقنامه‌ای منعقد کنند.
جوشا لندیس، متخصص امور سوریه و رئیس مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه اوکلاهمای آمریکا می‌گوید: « فکر می‌کنم چالش جدی در پیش رو باشد اما روس‌ها قادر به مدیریت این وضعیت خواهند بود. باید معامله‌ای صورت گیرد.»
بیشتر بخوانید: