چند کارشناس در گفتگو با یورونیوز از تغییراتی که بعد از اجرای طرح وی‌پی‌ان قانونی می‌تواند بر روی زندگی مردم عادی و ارتباط آنها با جهان خارج تاثیر بگذارد، سخن گفته‌اند.
آگهی_نگارش از اشکان خسروپور
_
«وی‌پی‌ان» قانونی از طرح‌هایی است که دولت ایران از مدت‌ها قبل به عنوان برنامه‌ای برای دور زدن تحریم‌ها، حذف بازار غیرقانونی فیلترشکن و رفع مشکلات فیلترینگ غیرکارشناسی وعده راه اندازی آن را داده بود. مدتی پیش نیز اعلام شد که دولت آئین‌نامه ویژه‌ای برای آن تدارک دیده اما هنوز آن را ابلاغ نکرده است.
براساس گفته‌های مقام‌های وزارت ارتباطات و دبیر شورای عالی فضای مجازی، افراد با مشاغل خاص مثل خبرنگاران، استادان دانشگاه، پزشکان و دیپلمات‌ها از جمله کسانی هستند که می‌توانند از این سیستم استفاده کنند و از طریق این «وی‌پی‌ان» جدیدی که به صورت قانونی ارائه می‌شود به بعضی سایت‌های فیلترشده یا محتوای تحریم‌شده دسترسی داشته باشند.
درباره چگونگی شناسایی و تعیین هویت کاربران، فهرست کسانی که می‌توانند از این سیستم استفاده کنند یا زمان اجرای این طرح هنوز اطلاعاتی در رسانه‌های ایران منتشر نشده است.
این گزارش نگاهی انداخته به تغییراتی که بعد از اجرای این طرح می‌تواند بر روی زندگی مردم عادی و ارتباط آنها با جهان خارج تاثیر بگذارد. آیا دسترسی به سایت‌ها یا کاربران در داخل ایران، مثل آن‌چه در زمان قطعی گسترده اینترنت در ایران رخ داد، تغییری خواهد کرد؟
برای بررسی این احتمالات با چند کارشناس این حوزه گفت‌وگو کرده‌ایم. امیر رشیدی، پژوهشگر امنیت و دسترسی به اینترنت، علیرضا شیرازی، کارشناس اینترنت و نرم‌افزار و یاشار شاهین‌زاده، کارشناس امنیت سایبری در این گزارش درباره احتمال‌های پیش‌رو سخن می‌گویند.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
آیا وی‌پی‌ان‌های شخصی از دسترس خارج می‌شوند؟
یکی از راه‌های ارتباطی کاربران داخل ایران با بستگانشان در خارج از ایران استفاده از پیامرسانها یا شبکه‌های اجتماعی است که در ایران فیلتر شده و با کمک وی‌پی‌ان‌های شخصی یا متفرقه دسترسی به آنها امکان‌پذیر است.
طرح وی‌پی‌ان قانونی اما همه شهروندان را در بر نمی‌گیرد. با این حساب، بعد از اجرای این طرح، گروهی که از افراد دارای صلاحیت برای دریافت وی‌پی‌ان قانونی هستند، آیا می‌توانند از وی‌پی‌ان‌های قبلی استفاده کنند یا دسترسی به آنها محدود می‌شود؟
علیرضا شیرازی، درباره اینکه چقدر احتمال دارد، مسیرهای داد و ستد داده در وی‌پی‌ان‌های شخصی مسدود شوند، به یورونیوز فارسی می‌گوید: «هنوز معلوم نیست چه اتفاقی بیفتد. اما آن‌چه می‌توان گفت اینکه، مسدودسازی کامل و همیشگی این پروتکل‌ها کار آسانی نخواهد بود و به طور محسوس ارتباطات اینترنتی را دچار اختلال می‌کند.»
یاشار شاهین‌زاده نیز درباره احتمال برخورد قانونی با دارندگان وی‌پی‌ان شخصی می‌گوید: «ممکن است گفته شود که استفاده از وی‌پی‌ان های شخصی جرم است و با آن برخورد جدی‌تری صورت بگیرد. ممکن است قوانین جدیدی برای آن وضع شود که شرایط داشتن وی‌پی‌ان شخصی را دشوار کند.»
آیا ارتباطات آنلاین شنود یا محدود می‌شوند؟
یکی از نقدهای مسئولان وزارت ارتباطات در ایران به پیام‌رسان‌هایی مثل تلگرام یا وی‌پی‌ان‌های متفرقه این بود که چنین نرم‌افزارهایی می‌توانند به داده‌های کاربر دسترسی داشته و اطلاعات او را شنود کنند. چقدر احتمال دارد چنین سناریویی برای وی‌پی‌ان قانونی تکرار شود؟
علیرضا شیرازی دراین باره به یورونیوز می‌گوید: «هرچند هدف اصلی از ارایه وی‌پی‌ان قانونی ایجاد دسترسی به سایت‌های تحریم‌شده و موارد دیگر عنوان شده اما بعید نیست در آینده و با شناسایی این کانال‌ها و مسیرهای وی پی ان، در شرایط خاص و بحرانی سخت‌گیری بیشتری بر پروتکلهای اینترنتی صورت گیرد و بخش قابل توجهی از ترافیک اینترنتی کاربران خارج از پروتکلهای عرف و معمول مسدود یا به شدت کند شود.»
او در عین حال تاکید می‌کند: «ممکن است بخشی از اهداف وی‌پی‌ان ملی تفکیک ترافیک باشد که بتوان در زمان‌های خاص سخت‌گیری بیشتری اعمال کرد. اما شنود اطلاعات به خصوص با توجه استفاده از روشهای رمزگذاری در بسیاری از پیامرسانها چندان ساده نخواهد بود و اگر فرض کنیم چنین امکانی باشد بدون طرحی مانند وی‌پی‌ان ملی هم قابل اجرا است.»
یاشار شاهین‌زاده حکم قطعی در این باره را به زمان بررسی دقیق کلاینت (برنامه) وی‌پی‌ان قانونی موکول می‌کند. او می‌گوید: «همه‌چیز به شیوه پیاده‌سازی طرح بستگی دارد. اگر خود اپراتور برنامه کلاینت را ارایه کند، از نظر فنی این امکان را دارند که کنترل تام کامپیوتر را در دست بگیرند و کل ترافیک را ببینند. اما حتی اگر کلاینت را ارائه نکنند، امکان فهمیدن اینکه کاربر از چه سایت‌هایی بازدید کرده وجود دارد تا بتوانند در صورت لزوم مسیرتان را در لیست سیاه بگذارند و مثلا دسترسی به یک سایت را فیلتر کنند. اما امیدوارم بحث شنود اطلاعات در میان نباشد.»
امیر رشیدی درباره احتمال شنود اطلاعات یا مکالمه‌های کاربران از طریق وی‌پی‌ان قانونی می‌گوید: «تجربه‌های گذشته نشان داده که حاکمیت امکان کنترل ترافیک داخلی و بین‌المللی را دارد و می‌تواند اینترنت را تا حد زیادی از دسترس خارج کند. درباره این موارد حاکمیت سابقه خوبی ندارد. از همان زمانی که فاز اول شبکه ملی اطلاعات معرفی شده بود، معاون وزیر وقت ارتباطات از چنین طرحی خبر داده بود. حالا با راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات عملا راه برای اجرای چنین طرحی هموارتر شده است. مگر اینکه نگرانی از حریم خصوصی و دسترسی‌های امنیتی در میان تعداد بیشتری از کاربران به یک دغدغه جدی تبدیل شود.»
آیا دسترسی به سایت‌های داخلی برای کاربران خارج از ایران محدود می‌شود؟
در زمان قطعی گسترده اینترنت، دسترسی به بخشی از سایت‌ها از خارج از ایران برای مدتی امکان‌پذیر نبود. آیا با رواج وی‌پی‌ان قانونی دسترسی به محتواهای داخلی برای ساکنان خارج از ایران تغییر می‌کند؟
یاشار شاهین‌زاده معتقد است برای درک شیوه دقیق کارکرد این سیستم باید منتظر ماند تا جزئیات اصلی برنامه در دسترس قرار بگیرد. وی می‌گوید: «تا قبل از بررسی کلاینت عملا تمام حرف‌ها در حد فرضیه و حدس است. اما می‌توان گفت که حتما قوانین فیلترینگ روی این سیستم جدید هم اعمال می‌شود و هر سایتی قابل باز شدن نیست. اما تا جایی که می‌دانیم، این سیستم قرار است کاربران داخل ایران را تحت تاثیر قرار بدهد و کاری کند که بتوانند سایت‌های خارجی را باز کنند. به نظر نمی‌رسد این طرح به طور مشخص به دسترسی کاربران خارج از ایران ارتباطی داشته باشد.»
آگهیعلیرضا شیرازی در این باره به یورونیوز می‌گوید: «در زمان قطعی اینترنت (ترافیک بین الملل) در سال گذشته به دلیل هماهنگی ناکافی دسترسی برخی مراکز داده (دیتاسنترها) به اینترنت قطع شد. در نتیجه سایت‌هایی که در خارج میزبانی شده بودند، از دسترس خارج شدند. فراهم کردن دسترسی‌ها چند روز طول کشید و در نهایت دسترسی دیتاسنترها به اینترنت فراهم شد. در واقع، دسترسی کاربران به اینترنت بین‌المللی قطع شده بود اما دیتاسنترها دسترسی داشتند. با توجه به تجربه گذشته، اگر برنامه قطعی اینترنت در شرایط خاص در آینده وجود داشته باشد، احتمالا سایت‌های ایرانی مشکل کمتری داشته باشند.»
طرح وی‌پی‌ان قانونی یکی از برنامه‌های بلندپروزانه دولت با نقاط مبهم زیاد است که حتی زمان و شیوه اجرای آن هم مشخص نشده است. آینده مشخص خواهد کرد که این برنامه وضعیت ارتباطات کاربران را با چالش‌های جدیدی روبرو خواهد کرد یا خیر.