تنها چند ساعت پس از انتشار خبر انفجار مهیب بیروت امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه اعلام کرد که برای همدردی با مردم لبنان به این کشور خواهد رفت. سفری که با انعکاس بسیار رسانه‌ای نیز همراه بود
آگهیتنها چند ساعت پس از انتشار خبر انفجار مهیب بیروت امانوئل ماکرون رئیس جمهور فرانسه اعلام کرد که برای همدردی با مردم لبنان به این کشور خواهد رفت. سفری که با انعکاس بسیار رسانه‌ای نیز همراه بود و مسلما رقبای ماکرون چه در احزاب مخالف در پاریس و چه کشورهای رقیب فرانسه در لبنان با دقت این سفر و نتایج آن را زیر نظر خواهند گرفت.
نقطه اوج این سفر آن جا بود که ماکرون در جمع گروهی از مردم لبنان گفت که تا اول سپتامبر به مقامات لبنانی فرصت می‌دهد تا طرحی را که او آماده کرده است بپذیرند، در غیر این صورت او به مسئولیت سیاسی خود عمل خواهد کرد.
پیش از آنکه دولت‌های عرب سنی منطقه که در لبنان نفوذ دارند کلامی در اعتراض بیان کنند، یا ایران شیعه که امروز حامی ائتلاف شیعی- مسیحی حاکم بر لبنان است واکنشی نشان بدهد، این برخی از رقبای آقای ماکرون بودند که نسبت به این سخنان و پشتوانه حرفهای او اعتراض کردند.
همه اینها اما نشان از موقعیت ویژه و استراتژیک لبنان می‌دهد. کشوری که در نگاه اول بسیار کوچک به نظر می‌رسد اما میدانی است وسیع برای مچ اندازی و رقابت‌های سیاسی بازیگران بزرگ جهانی و منطقه‌ای.
لبنان کشوری است متشکل از مسیحیان، سنی‌ها وشیعیان. با این وجود همین تنوع مذهبی، بازهم هر کدام به فرقه‌ها و جریان‌های کوچکتری تقسیم می‌شوند که اغلب با یکدیگر در تخاصم و رقابت به سر می‌برند.
وجود همین تنوع قومی، در کنار موقعیت ممتاز جغرافیایی لبنان باعث شده است تا قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به آسانی بتوانند جای پایی برای نفوذ در این کشور کوچک پیدا کنند.
اما تاثیرات احتمالی انفجار لبنان بر بازیگران خارجی صحنه سیاسی این کشور چه خواهد بود؟
سوریه همسایه جنگ زده
لبنان مجموعا با دو کشور مرز زمینی دارد، از شمال و از شرق با سوریه و مرزهای نه چندان گسترده‌ای در جنوب با اسرائیل دارد. لبنان رابطه‌ای تاریخی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی با سوریه دارد. سوریه اما کشوری است به شدت جنگ زده و همزمان در تحریم‌های شدید بین المللی قرار دارد. از زمانی که جنگ داخلی در سوریه شکل گرفت، لبنان نقش دروازه ورود کالا و ارز به این کشور را بازی می‌کرد. جنگ و دودستگی‌های سوریه، لبنان را نیز تا آستانه وقوع یک جنگ داخلی دیگر پیش برد.
از ثمرات جنگ سوریه بر لبنان حضور حدود یک میلیون آواره سوری به لبنان بود. چیزی که اقتصاد نحیف لبنان را در تنگنای بیشتری فرو برد. اینک و با انفجار بندر بیروت باید انتظار داشت که وضعیت بر سوری‌ها، چه آنهایی که در سوریه هستند و چه آواره‌های سوری ساکن در بیروت بدتر شود. حمل و نقل و تجارت برای لبنانی‌ها سخت تر خواهد شد و این خبر خوبی برای سوری‌ها نیست.
اسرائیل خرسند یا عزادار؟
از زمان انتشار خبر انفجار مهیب بیروت، زمان زیادی نگذشته بود که رهبران بلند پایه اسرائیل از رئیس جمهور تا نخست وزیر و وزیر خارجه در یک اتحاد بی نظیر، به لبنان تسلیت گفتند و آمادگی اسرائیل را برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به این کشور اعلام داشتند. شهردار تل‌آویو نیز ساختمان شهرداری را به رنگ پرچم لبنان درآورد.
به رغم همه اقدامات و سخنان رهبران اسرائیل تقریبا تردیدی وجود ندارد که این حرفها و سخن‌ها در بیروت جدی گرفته شود و یا رابطه خصمانه دو کشور را بهبود بخشد.
تنها چند روز قبل از انفجار بیروت، تنش بر روی مرزهای اسرائیل و لبنان افزایش یافته بود. ارتش اسرائیل طی عملیاتی یکی از اعضای شبه نظامی حزب الله را در خاک سوریه به قتل رسانده بود. رهبر حزب‌الله لبنان وعده انتقام داده بود و به همین خاطر تا همین امروز، نیروهای ارتش اسرائیل در شمال این کشور و نزدیک مرزهای لبنان در حالت آماده‌باش بسر می‌برند.
انفجار بیروت اما شاید خیال رهبران اسرائیل و فرماندهان نظامی این کشور را تا حدودی آسوده کرده باشد، زیرا که آنها می‌دانند که اکنون حزب‌الله لبنان تا چه اندازه نگران و مشغول به آوارهای برجای مانده وترکش‌های انفجار بیروت است.
ایران بحران زده اما خاطر جمع
ایران کشور دیگر منطقه است که نمی‌توان جایگاه آن را در لبنان نادیده گرفت. ایران توانسته است از حزب‌الله یک پایگاه مستحکم برای نفوذش بسازد. این نفوذ اما منحصر به بیروت نیست. ایران از حزب‌الله کمک می‌گیرد تا موضوع حکومت سوریه را تقویت کند، تا نفوذ بیشتری در جریان‌های سیاسی لبنانی پیدا کند و البته حزب‌الله لبنان کنترل مرزهای لبنان و اسرائیل را در اختیار دارد با یک زرادخانه موشکی اهدایی ایران.
ایران در گیر و دار اقتصاد بحران زده خود در پی تحریم‌ها و سیاست «فشار حداکثری» واشنگتن است. تحریم‌ها اما با بحران کرونا و البته سومدیریت‌ها در ایران دست به دست هم داده تا وضعیت ایران سخت‌تر نیز شود. بنابراین، به نظر نمی‌رسد که ایران کشوری باشد که بتواند به لبنان کمک کند و گرچه نگرانی‌هایی از تزلزل موقعیت حزب‌الله و دولت مورد حمایت حزب‌الله در بیروت دارد، اما احتمالا ایران به استحکام قلعه خود در جنوب لبنان اطمینان داشته باشد.
فرانسه دوست دیرینه؛ آیا از دست ماکرون کاری ساخته است؟
از زمانی که آفتاب عمر حکومت عثمانی رو به غروب نهاد، فرانسه قیمومیت لبنان را به دست گرفت. ساختارهای فرانسوی و زبان و فرهنگ فرانسوی به سرعت در لبنان گسترش یافت و بیروت لقب «پاریس خاورمیانه» را گرفت. زمانی که لبنان دچار جنگ داخلی و دو دستگی شد، فرانسه ناچار بود که تنها از یکی از گروه‌ها حمایت کند و آن نقش قیم و چتر گسترده بر روی نیروهای مختلف نبود. وضعیت بعدها بدترهم شد و حتی اردوگاه مسیحیان لبنان که به صورت تاریخی به پاریس تکیه داشتند، دچار از هم گسیختگی شدند و کشورهای تازه ای برای ایجاد نفوذ در لبنان به وجود آمدند؛ عربستان، ایران، سوریه و البته ایالات متحده.
ماکرون در سفری که به بیروت داشت وعده داد که به این کشور کوچک مدیترانه‌ای کمک کند. او همچنین قول داد تا یک نشست جهانی برای جمع آوری کمک برای لبنان ترتیب دهد. اما رئیس جمهور فرانسه کمک‌هایش را مشروط کرد به انجام تغییرات سیاسی. لبنانی‌ها از نبود ثبات سیاسی رنج می‌برند و همین دولت را پس از کش و قوس های فراوان ایجاد کردند، اما ساختارهای سیاسی و مدیریتی کشور غرق در فساد است. مشخص نیست فشاری که ماکرون به لبنان وارد کرده بتواند تغییری در ترکیب سیاسی دولت لبنان ایجاد کند. ماکرون به صراحت از حزب‌الله لبنان و ایران نیز نام برد و آنها را از مشکلات موجود در لبنان عنوان کرد.
هنوز مشخص نیست واکنش تهران و حزب‌الله چه باشد اما روابط ایران و فرانسه در سال‌های اخیر مثبت نبوده است. ایران دائم فرانسه را به خاطر عدم ایستادن این کشور در برابر تحریم‌های آمریکا و قطع روابط اقتصادی با ایران سرزنش می‌کند. فرانسه یکی از کشورهایی بود که در پیمان برجام نقش داشت.
آگهیهنوز مشخص نیست پیشنهاد آقای ماکرون برای لبنان چیست و دولت کنونی لبنان که متکی به حمایت حزب‌الله است چه تصمیم خواهد گرفت.