اظهارنظرهای مقامات ایران و همچنین گزارش برخی رسانه های داخلی درباره ترور محسن فخری زاده، دانشمند هسته‌ای ایران طی روزهای گذشته بیش از آنکه روشنگر ابعاد این حادثه باشد پرسش‌های جدیدی را پدید آورده است.
آگهیاظهارنظرهای مقامات ایران و همچنین گزارش برخی رسانه های داخلی درباره ترور محسن فخری زاده، دانشمند هسته‌ای ایران طی روزهای گذشته بیش از آنکه روشنگر ابعاد این حادثه باشد پرسش‌های جدیدی را پدید آورده است.
در اولین گزارش های منتشرشده پس از ترور روز جمعه محسن فخری زاده در آبسرد دماوند آمده بود که گروهی از مهاجمان به خودروی او حمله کرده‌اند. در بیانیه وزارت دفاع ایران در تائید کشته شدن رئیس سازمان پژوهش و نوآوری این وزارتخانه هم آمده بود که تیم حفاظت او با «تروریست‌ها» درگیر شد.
خبرگزاری فارس هم در ساعات اولیه گزارش داده بود که خبرنگارش شاهد دو جسد در درمانگاه آبسرد و تخت پر از خون محسن فخری زاده بوده است. این خبرگزاری به نقل از شاهدان عینی هم نقل کرده بود که ابتدا یک انفجار رخ داد و سپس صدای رگبار به گوش رسید. خبرگزاری تسنیم، نزدیک به سپاه پاسداران ایران با ارائه روایتی با جزئیات بیشتر گزارش داده بود که یک خودرو نیسان در میدان خلیج فارس آبسرد هنگام عبور خودروی محسن فخری زاده منفجر شده است. بنا به این گزارش پس از این انفجار تیراندازی روی داد که علاوه بر هدف این حمله تعداد دیگری از افراد نیز کشته شدند که هویت آنها مشخص نیست.
به کانال تلگرام یورونیوز فارسی بپیوندید
از «تیم ۱۲ نفره» تا «عدم حضور عامل انسانی»
جواد موگویی، مستندساز روز شنبه در صفحه اینستاگرام خود روایتی را از ترور محسن فخری زاده مطرح کرد که بازتاب زیادی داشت. او ضمن نام بردن از محافظان محسن فخری زاده می نوسید که حال آنها «وخیم» است. این مستندساز در ادامه تعداد مهاجمان به کاروان محسن فخری زاده را «۱۲ نفر» ذکر می‌کند. به نوشته وی به دنبال تیراندازی با مسلسل اتوماتیک از خودروی نیسان که سرنشینی نداشته است سه تیر به دست و پای مقام عالی رتبه وزارت دفاع ایران اصابت می کند. با این حال بنا به این روایت محسن فخری زاده از خودرو پیاده می شود و به محافظش نیز چهار گلوله اصابت می کند. در ادامه اما خودروی نیسان منفجر می شود و شلیک گلوله از سوی «۱۲ مهاجم» ادامه می یابد.
این مستندساز اضافه کرده است که برق منطقه از نیم ساعت قبل قطع شده بود و دوربین ها خاموش بوده و هیچ تصویری ضبط نشده است. وی افزوده است که هیچکدام از مهاجمان دستگیر یا کشته نشده‌اند.
فریدون عباسی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران نیز روایتی را مطرح کرد که نسبتا با روایت جواد موگویی همخوانی داشت. این نماینده کنونی مجلس گفته است که مهاجمان با تیراندازی تلاش داشتند تا خودروی رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع در کنار خودروی نیسان قرار گیرد و سپس این خودرو را منفجر کنند.
به گفته وی مهاجمان پس از پیاده شدن محسن فخری زاده از خودرو و هنگامی که محافظش از روی بدن او کنار می رود به این مقام وزارت دفاع آسیب می زنند. به گفته فریدون عباسی انفجار خودروی نیسان باعث شد تا «بقیه محافظان دچار موج گرفتگی بشوند و ذهنشان برود به سمت انفجار و [با] آن آثاری که مثل غبار و آثار انفجار ایجاد می کند دید کافی نداشته باشند.»
این نماینده مجلس افزوده است که مهاجمان «چون مسلط بودند به صورت تک تیرانداز یا با اسلحه خاصی که دوربین داشته از راه دور می توانستند شلیک بکنند. این که کسی آمده و در جاده شلیک کرده هنوز مشخص نیست.»
اما گزارش روز یکشنبه خبرگزاری فارس به کلی این گزارش های اولیه را زیر سوال برد. این خبرگزاری با ارائه روایتی کاملا متفاوت از ترور محسن فخری زاده گزارش داد که «هیچ عامل انسانی در محل حضور نداشته» است. در این گزارش آمده بود که یک «تیربار اتوماتیک کنترل از راه دور» بر روی مقام ارشد وزارت دفاع ایران و محافظانش آتش گشوده است.
در گزارش جدید خبرگزاری فارس آمده بود که خودروی محسن فخری زاده ضد گلوله بود و او صبح جمعه با اسکورت سه خودروی محافظ از استان مازندران به سمت آبسرد دماوند حرکت کرده بود. در ادامه گزارش فارس نوشته شده بود که نخستین خودروی کاروان محسن فخری زاده در چند کیلومتری محل حادثه برای کنترل مسیر از کاروان او جدا می شود و پس از آن شلیک به سمت خودروی هدف (خودروی محسن فخری زاده) آغاز می شود. به گزارش خبرگزاری فارس محسن فخری زاده «به تصور اینکه صدا ناشی از برخورد با مانع خارجی با اشکال در موتور» است از خودروی خود خارج می شود و زیر آتش «تیربار اتوماتیک خودروی نیسانی که در فاصله ۱۵۰ متری متوقف شده بود» قرار می گیرد.
تردید در روایت‌ها زیر سایه اظهارنظرهای مقامات ارشد امنیتی
میزان تنافض در روایت های ذکر شده و همچنین عدم ارائه یک روایت رسمی از سوی نهادهای امنیتی ایران مانند وزارت اطلاعات یا شورای عالی امنیت ملی باعث شد تا برخی از صاحبنظران صحت گزارش های منتشرشده از حادثه روز جمعه در آبسرد دماوند را زیر سوال ببرد.
مهدی مهدوی آزاد، روزنامه نگار و تحلیلگر مسائل ایران با انتشار رشته توئیتی در صفحه توئیتر خود درباره ترور محسن فخری زاده نوشت: «پشت ترور فخری زاده اسراری هست که پنهان کرده‌اند. شبکه پروپاگاندا اخبار جعلی نشت می دهد و رسانه ها هم سراسیمه این مطالب را از اینستاگرام بر می دارند و به عنوان "خبر" منتشر می کنند.»
او در ادامه گزارش های منتشرشده در مورد تعداد محافظان، به رگبار بسته شدن خودرو و ضدگلوله نبودن خودروی محسن فخری زاده را زیر سوال برده است. این روزنامه نگار به طور خاص با استناد به سخنان فریدون عباسی نجات همسر محسن فخری زاده از حمله روز جمعه را پرسش برانگیز دانسته است.
در این میان اظهارنظرهای مقامات ارشد امنیتی ایران نیز طی روزهای گذشته بیش از آنکه روشن کننده ابعاد آنچه روز جمعه روی داد باشد بیشتر نشان از تلاش برای حفظ وجهه و اعاده حیثیت اطلاعاتی حکومت دارد. محمود علوی، وزیر اطلاعات ایران روز دوشنبه به گفتن اینکه او و همکارانش به «سرنخ های زیادی» درباره ترور محسن فخری زاده دست یافته اند اکتفا کرد.
علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران نیز در حاشیه مراسم تدفین محسن فخری زاده گفت که دستگاه های امنیتی «حتی محل بروز حادثه احتمالی» برای رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع را پیش بینی کرده بودند. وی گفت: «در همین اندازه بگویم که ۲۰ سال است دشمن به دنبال ترور او بود اما ناکام ماند و این بار نیز سیستم های اطلاعاتی کشور با دقت احتمال وقوع حادثه علیه وی و حتی محل بروز حادثه را پیش بینی کرده بودند.»
دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران افزود: «تقویت های لازم در خصوص تیم حفاظت وی نیز صورت گرفته بود اما این بار دشمن از سبک و شیوه کاملا جدید، حرفه ای و تخصصی استفاده کرد که متاسفانه توانستند موفق شوند و او را بعد از ۲۰ سال تلاش به شهادت برسانند.»
علی شمخانی همچنین تاکید کرد که محسن فخری زاده «به معنای واقعی دانشمند هسته ای بود.»
آگهیتاکید دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران بر «دانشمند هسته ای» بودن محسن فخری زاده در حالی صورت گرفت که فریدون عباسی به «انکار» نقش محسن فخری زاده در برنامه هسته ای ایران اعتراض کرده است. رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران گفته است که نباید عنوان «دانشمند هسته ای» برای این مقام عالی رتبه وزارت دفاع ایران را «انکار» کرد. این نماینده مجلس گفت: «به من گفتند نگو فخری زاده دانشمند هسته ای بوده است. آیا این درست است؟ من باید کتمان حقیقت کنم چون آقایان اینطور می خواهند؟ باید بگویم چه کار می کرده؟ فوتبال بازی می کرده؟»
سناریوهای احتمالی چیست؟
هرچند نام محسن فخری زاده تا پیش از روز جمعه برای بسیاری نامی آشنا به شمار نمی رفت اما ترور او از نظر مقطع زمانی و مکان آن اهمیتی زیاد داشت. ترور رئیس سازمان پژوهش و نوآوری وزارت دفاع ایران کمتر از یک ماه پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و پیروزی جو بایدن، نامزد دموکرات ها صورت گرفت. شکست دونالد ترامپ، رئیس جمهوری کنونی ایالات متحده در رای گیری روز سوم نوامبر (۱۳ آبان) احتمالا به همان اندازه که برای نیروهای معروف به «معتدل» در حکومت ایران خبر خوبی محسوب می شد برای مخالفان این نیروها در داخل حکومت و همچنین متحدان نزدیک دونالد ترامپ در منطقه مانند بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان خبر بدی به شمار می رفت.
از سوی دیگر محل ترور محسن فخری زاده این حادثه را از آنچه روز سوم ژانویه سال جاری (۱۳ دی سال ۹۸) در نزدیکی فرودگاه بغداد روی داد متفاوت می کند. کشته شدن قاسم سلیمانی با وجود اهمیت نمادین و ساختاری بیشتر در نهایت در کشور همسایه ایران روی داده بود. هر چند آن حادثه نیز نشان از ضعف دستگاه های اطلاعاتی ایران داشت اما بی شک ابعاد امنیتی آن با آنچه روز جمعه گذشته در منطقه آبسرد دماوند روی داد قابل مقایسه نیست. ضربه ای که ترور مقام عالی رتبه وزارت دفاع در روز روشن و در خاک ایران به وجهه اطلاعاتی و امنیتی ایران وارد کرده بسیار بیشتر از حمله آمریکا به کاروان قاسم سلیمانی است.
سناریوی نقش‌آفرینی اسرائیل با هدف تاثیرگذاری بر دوره پس از ترامپ
یکی از سناریوها همان روایتی است که در ساعات اولیه پس از ترور محسن فخری زاده مطرح شد و مقامات ایران از جمله محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز آن را مطرح کرده اند. در این حالت دولت اسرائیل با توجه به نقش محسن فخری زاده در برنامه هسته ای و موشکی ایران و همانطور که بنیامین نتانیاهو نیز پیش از این با بردن نام او به طور ضمنی به آن اشاره کرده بود تصمیم به حذف این مهره کلیدی در ساختار حکومت ایران گرفته است.
زمان این ترور که تنها چند هفته پس از شکست دونالد ترامپ در انتخابات روی داد این احتمال را تقویت می کند. از سوی دیگر حوادث دیگری مانند انفجار در تاسیسات هسته ای نطنز که طی چند ماه اخیر روی داده است و تشابه واکنش مقام های ایران به آن حوادث با واکنش به آنها به ترور محسن فخری زاده می تواند یکی دیگر از عواملی باشد که احتمال نقش آفرینی اسرائیل در ترور روز جمعه را تقویت کند.
آگهیاز آنجا که اسرائیل نقش خود در حادثه روز جمعه را تائید و تکذیب نکرده و احتمال هم نمی رود که چنین کاری بکند اظهارنظر قطعی درباره نقش تل آویو در حادثه روز جمعه ممکن نیست. با این حال بنیامین نتانیاهو از دشمنان سرسخت توافق هسته ای با ایران به شمار می رود و بی شک از احتمال بازگشت آمریکا به برجام در دوره ریاست جمهوری جو بایدن که از روز ۲۰ ژانویه (اول بهمن) آغاز می شود نگران است.
به این ترتیب چندان دور از ذهن به نظر نمی رسد که اسرائیل در مقطع زمانی کنونی تلاش کند تا هم یکی از مهره های کلیدی برنامه هسته ای و موشکی ایران را حذف کند و هم با این کار راه بازگشت دولت آینده آمریکا را به توافق هسته ای با ایران دشوارتر کند. هرگونه واکنش ایران به ترور محسن فخری زاده می تواند همان مقصود اصلی اسرائیل از عملیات روز جمعه باشد. در محاسبات اسرائیل این واکنش ایران با مداخله آمریکا در هفته های آخر ریاست جمهوری دونالد ترامپ همراه خواهد شد.
سناریوی «تبانی امنیتی» یا سرنخ داخلی
از سوی دیگر ابعاد گسترده عملیات ترور محسن فخری زاده که تحت حفاظت نیروهای اطلاعاتی ایران قرار داشت این شک و شبهه را به وجود می آورد که چنین رویدادی بدون همکاری و نفوذ در دستگاه های اطلاعاتی ایران ممکن نیست.
برخی از تحلیلگران حتی پا را فراتر نهاده اند و از «تبانی امنیتی» در حادثه روز جمعه گذشته سخن گفته اند. محمد جواد اکبرین، روزنامه نگار به نقل از یک پژوهشگر سوری در صفحه توئیتر خود نوشت: «آنچه ایران می خواهد پنهانش کند این است که تصفیه اخیر حاصل یک تبانی امنیتی در بالا و داخل است.»
او در ادامه عدم اشاره علی خامنه ای، رهبر ایران به مسئولیت آمریکا یا اسرائیل در ترور محسن فخری زاده را نشانه ای از «تبانی امنیتی» تفسیر می کند. گزارش خبرگزاری فارس مبنی بر «عدم حضور عامل انسانی» در محل حادثه ترور محسن فخری زاده یا «قطع برق منطقه» هنگام ترور از جمله عواملی است که احتمال نفوذ عاملان در دستگاه های امنیتی و اطلاعاتی ایران را تقویت می کند.
آگهیدر این میان اما این احتمال نیز وجود دارد که محسن فخری زاده قربانی «تسویه حسابی داخلی» در حکومت ایران شده باشد. در این صورت حادثه روز جمعه در آبسرد دماوند سرنخی داخلی خواهد داشت. چشم انداز بازگشت آمریکا به برجام و همراهی دولت حسن روحانی در آخرین ماههای ریاست جمهوری او با دولت جو بایدن برای رفع تحریم ها احتمالا خوشایند بخشی از نیروهای داخل حکومت ایران نیست. در این صورت ممکن است که آنها با قربانی کردن محسن فخری زاده تصمیم گرفته باشند تا معادلات و موازنه قدرت را در تهران به نفع خود تغییر دهند. معرفی اسرائيل به عنوان عامل ترور محسن فخری زاده، تاکید بر «انتقام سخت» پس از این حادثه و انتقاد از عملکرد دولت حسن روحانی که اجازه بازرسی از تاسیسات هسته ای ایران را داده است به طیف تندرو در حکومت ایران امکان خواهد داد تا برای جلوگیری از توافق با دولت جو بایدن طی ماههای آینده و پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده ایران تلاش کند.
یکی از تندترین واکنش ها به ترور محسن فخری‌زاده را در همان ساعات اولیه حسین دهقان، مشاور رهبر ایران و از فرماندهان سپاه نشان داد. او که تنها چند روز قبل نامزدی خود را در انتخابات ریاست جمهوری ایران اعلام کرده بود در صفحه توئیتر خود محسن فخری زاده را «دوست و برادر» خواند و وعده داد که واکنش ایران به این ترور مانند «صاعقه» بر سر عاملان آن فرود خواهد آمد.
محمد باقر قالیباف سال گذشته تنها چند ماه پس از کشته شدن قاسم سلیمانی که از دوستان نزدیک او بود به ریاست قوه مقننه رسید. تحولات ماه های آینده در ایران مشخص خواهد کرد که آیا بار دیگر یک نظامی پس از کشته شدن یکی از شخصیت‌های حکومتی با از تن در آوردن یونیفرم نظامی خود این بار به ریاست یکی از سه قوه خواهد رسید یا خیر.