وزیر امور خارجه ایران در گفتگوی جنجالی که صوت آن منتشر شده ادعای بسیاری را مطرح کرده که تا همین حالا عواقبی در عرصه سیاست داخلی و خارجی ایران به دنبال داشته است. در این گزارش، سعید جعفری، خبرنگار یورونیوز سعی کرده است برخی از این ادعاها را صحت‌سنجی کند.
آگهیاظهارات محمد جواد ظریف در فایل صوتی معروف، جنجال‌ها و حواشی بسیاری را ایجاد کرده است. به ویژه صحبت‌های او در خصوص نقش قاسم سلیمانی و دیگر گروه‌های نظامی در روندهای سیاسی ایران و همچنین فعالیت‌های مخرب روسیه در روند حصول و اجرای توافق هسته‌ای بسیار مورد توجه قرار گرفت.
این گفتگو که برای تاریخ شفایی دولت یازدهم ضبط شده و قرار هم نبوده به این زودی‌ها منتشر شود تا همین حالا تبعات گسترده‌ای داشته است.
اما صرف نظر از موضوعات حاشیه‌ای، جواد ظریف ادعاهایی را مطرح می‌کند که شاید به راستی آزمایی احتیاج داشته باشند. سعی شده در این گزارش بیشتر به مواردی پرداخته شود که امکان سنجش داشته باشد. به عنوان مثال او در گفتگوی خود می‌گوید محمدباقر قالیباف در سال ۹۲ به او پیشنهاد داده در ستاد انتخاباتی شهردار وقت تهران فعالیت کند، پیشنهادی که با پاسخ منفی ظریف رو به رو شده، مشاوران قالیباف این ادعا را رد کرده‌اند، اما ما اسناد معتبرتری برای بررسی صحت این ادعا نیافتیم. در نتیجه در این گزارش تنها گزاره‌هایی به آزمون صحت‌سنجی گذاشته شده‌اند که اسناد و مدارک نسبتا قابل اتکایی در خصوص آنها موجود باشد.
درگیری لفظی با لاوروف در شب‌های پایانی مذاکرات وین
آقای ظریف در بخشی از این گفتگو به ماجرای درگیری لفظی خود با جان کری اشاره می‌کند. ظریف می‌گوید در شب‌های آخر مذاکرات، یکی از اعضای هیئت آمریکایی از او می‌خواهد به اتاق وزیر امور خارجه آمریکا برود. ظریف بعد از صرف شام وارد اتاق کری می‌شود و ناگهان می‌بیند فدریکا موگرینی، مسئول وقت دستگاه سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سرگی لاوروف هم در اتاق حضور دارند. ظریف ادامه می‌دهد که جان کری می‌گوید جان کری خواهان پایان مذاکرات و اعلام توافق است. لاوروف هم می‌گوید دیگر بیش از این نمی‌تواند صبر کند و برنامه دیدار با اسلام کریمف رئيس جمهوری ازبکستان دارد و در نتیجه خواهان پایان مذاکرات است.
این خواسته لاوروف و کری با مخالفت ظریف مواجه می‌شود و در ادامه لاوروف خطاب به وزیر خارجه ایران می‌گوید: «تو دستورالعمل نداری، پس بیخود وقت ما را نگیر، ما می‌رویم به کارهایمان برسیم، تو هم برو و هر وقت اجازه پیدا کردی به مذاکرات برگرد.» ظریف در پاسخ با عصبانیت خطاب به همتای روس خود می‌گوید: «به تو هیچ ربطی ندارد.» بعد از آن و بنا به روایت، ظریف، جان کری به حمایت از ظریف در می‌آید و در ادامه فهرست افراد دیگری از کسانی که آمریکا می‌تواند آنها را در فهرست لغو تحریم ها قرار دهد به ایران پیشنهاد می‌دهد و توافق نهایی می‌شود.
این روایت به صورتی تقریبا مشابه در کتاب خاطرات جان کری نقل شده است. وزیر امور خارجه وقت آمریکا در صفحات ۱۱۳۰ تا ۱۱۳۲ کتاب خود به این ماجرا می‌پردازد. کری بعد از روایتی نسبتا مشابه از جر و بحث لاوروف و ظریف، می‌گوید: «در حالی که ظریف با عصبانیت از روی مبل بلند شد و در حال خروج از اتاق بود، من با عصای خود، سریع خود را به او رساندم و به او گفتم سرگی نمی‌خواسته به تو توهین کند. موضوع این است که ما چیز دیگری نمی‌توانیم اضافه کنیم. این توافق آماده است. آیا آن‌را می‌پذیری یا نه؟»
جان کری در ادامه می‌افزاید: «پس از مدتی ظریف گفت تقریبا آماده است که بپذیرد، منتهی به یک یا چند مورد دیگر احتیاج دارد که به توافق اضافه شود تا به نظر او این توافق عادلانه باشد.»
وزیر امور خارجه آمریکا می‌افزاید: «بعد از آن من به سرعت به اتاق هیئت آمریکایی رفتم و از همکارانم خواستم چیز تازه‌ای که هزینه چندانی هم برای آمریکا نداشته باشد پیشنهاد دهند تا ایران به پذیرش توافق راضی شود.» کری می‌افزاید: کریس بکمایر عضو تیم تحریم‌های آمریکا پیشنهاد می‌کند که چندین فرد دیگر را از این لیست برای لغو تحریم‌ها به ایران پیشنهاد دهد. او می‌گوید که وزارت خزانه‌داری آمریکا به آنها اجازه داده این افراد را هم در صورت لزوم در فهرست لغو تحریم‌ها قرار دهند. سپس کری دوباره به اتاق مجاور بر می‌گردد و رضایت ظریف را جلب می‌کند و حدود ۴ روز بعد توافق نهایی می‌شود.
صلح یمن و عربستان
در بخش دیگری از فایل جنجالی، ظریف می‌گوید در آوریل ۲۰۱۵ مقدمات صلح میان عربستان و یمن فراهم شده بود. او می‌گوید جان کری در تماسی تلفنی به او اعلام می‌کند که عادل جبیر به آمریکا می‌گوید که عربستان آماده صلح با یمن است. کری در تماس تلفنی با ظریف این موضوع را اعلام می‌کند و او هم چون عازم سفر بوده شماره امیرعبدالهیان معاون وقت وزیر امور خارجه در امور خاورمیانه را به وزیر امور خارجه آمریکا می‌دهد. پیش از سوار شدن به هواپیما هم ماجرا را برای امیرعبدالهیان شرح می‌دهد. اما جان کری هیچ قت به امیرعبداللهیان زنگ نمی‌زند و کری بعدا به ظریف می‌گوید که محمد بن سلمان از ایده خود برگشته و معتقد است عربستان در عرض سه هفته می‌تواند جنگ یمن را خاتمه دهد. یک روز بعد باراک اوباما در یک سخنرانی، ایران را مسئول پایان نیافتن جنگ یمن معرفی می‌کند.
اگر به آرشیو مراجعه کنیم در می‌یابیم که در تاریخ ۲۱ آوریل ۲۰۱۵، حسین امیرعبداللهیان در گفتگو با خبرگزاری صدا و سیما اعلام کرده: «بر اساس تلاش‌های صورت گرفته، خوش‌بینی‌های زیادی وجود دارد که در ساعات آینده حملات عربستان سعودی به یمن متوقف شود.» او همچنین می‌افزاید که خوش‌بین است در ساعات آینده شاهد آغاز مذاکرات گروه‌های مختلف یمنی برای تقویت روند سیاسی در این کشور و توقف جنگ باشد.
اما این جنگ نه تنها پس از ساعاتی که حتی بعد از گذشت ۶ سال هنوز متوقف نشده است. ظریف گفته است اوباما یک روز پس از این ماجرا در یک سخنرانی ایران را مسئول پایان نیافتن جنگ یمن معرفی کرده است. با مراجعه به تاریخ چنین اظهار نظری از اوباما در آن تاریخ یافت نمی‌شود. اما در تاریخ ۲۲ آوریل ۲۰۱۵، یعنی یک روز پس از مصاحبه امیرعبداللهیان، رئيس جمهوری آمریکا در یک گفتگوی تلویزیونی به ایران هشدار می‌دهد که برای حوثی‌های یمن تسلیحات ارسال نکند.
ضمن اینکه در آن تاریخ گزارش‌ها حاکی از آن بوده که ایران در حال ارسال ۹ کشتی سلاح برای حوثی‌های یمن بوده است. وزیر امور خارجه ایران در گفتگوی خود با سعید لیلاز هیچ اشاره‌ای به ماجرای ۹ کشتی ایرانی که در حال حرکت به سمت یمن نکرده است.
این ۹ کشتی که از سوی آمریکا به ظن حمل تسلیحات برای حوثی‌ها تهدید شده بودند، در نهایت مجبور شدند به ایران بازگردند. وزیر امور خارجه ایران هیچ اشاره‌ای به ماجرای این ۹ کشتی نکرده است و مشخص نیست آیا واقعا دلیل بر هم خوردن صلح یمن با عربستان همان تغییر نظر محمد بن سلمان بوده یا خیر.
عواقب سفر سلیمانی به روسیه
ظریف در بخش دیگری از اظهاراتش به موضوع کارشکنی‌های روسیه در مسیر اجرای توافق اشاره می‌کند. او می‌گوید که از زمان امضای برجام تا روز اجرایی شدن توافق، سلسله اقداماتی صورت گرفته که جلوی اجرایی شدن آن‌را بگیرند. وزیر امور خارجه ایران می‌گوید:
«حمله به سفارت عربستان به نظر من خیانت بود. چرا این حمله شکل گرفت؟ من اعتقاد دارم که از ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ تا روزی که برجام اجرایی شد حدود شش ماه، شما فقط کافیست اتفاقاتی که در طول این شش ماه رخ داده است را مرور کنید. آخرین آن حمله به سفارت سعودی و گرفتن دو کشتی آمریکایی بود ولی اولینش آنها نبود. اولینش سفر سردار سلیمانی به مسکو بود.»
ظریف همچنین می‌گوید سفر قاسم سلیمانی با اراده روسیه و نه ایران و وزارت امور خارجه انجام شده است. آیا ظریف در این خصوص راست می‌گوید؟
خبرگزاری رویترز در مرداد سال ۹۴ به نقل از دو منبع امنیتی خبر داده بود که قاسم سلیمانی به روسیه سفر کرده است. خبرگزاری آسوشیتدپرس هم در گزارشی اعلام کرده بود که فرمانده نیروس قدس سپاه پاسداران در ماه اوت به مسکو رفته و در دیداری حدودا ۳ ساعته، پوتین را ترغیب کرده که بیشتر در جنگ سوریه ورود کند.
هر چند در آن زمان منابع رسمی ایران و روسیه این خبر را تکذیب کردند اما به مرور زمان و بعد از مداخله بیشتر روسیه در بحران سوریه، چهره‌های نظامی ایران، روایت‌های حماسی از دیدار قاسم سلیمانی با ولادیمیر پوتین منتشر کردند. محمد جعفر اسدی یکی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران در تیر ماه ۱۳۹۸ به سایت مشرق گفته بود سلیمانی در دیداری ۲ ساعت و ۲۰ دقیقه‌ای با پوتین دیدار داشته و در آن جلسه رئيس جمهوری روسیه را متقاعد کرده که سوریه آخرین سنگر جبهه شرق است و اگر مسکو این سنگر را از دست بدهد دیگر غربی‌ها برای روسیه ارزشی قائل نیستند.
آگهیحسین امیرعبداللهیان، معاون وقت خاورمیانه وزارت امور خارجه که روابط نزدیکی با قاسم سلیمانی داشته هم روایت نسبتا مشابهی دارد. آقای امیرعبداللهیان می‌گوید سلیمانی در آن جلسه پوتین را متقاعد کرده که اجازه ندهد سرنوشت لیبی در سوریه تکرار شود.
اما در خصوص اینکه ظریف می‌گوید این سفر با اراده روسیه انجام شده، اسنادی در دست نیست و نمی‌توان صحت را سنجید. ظریف همچنین می‌گوید پیشتر سلیمانی قصد داشته به مسکو برود که روسیه با انجام آن موافقت نکرده است. این مورد هم قابل راستی آزمایی نیست.
اما همانوطور که ظریف می‌گوید بعد از سفر سلیمانی، اتفاقات زیاد و عجیبی در داخل ایران می‌افتد.
نخستین آزمایش موشکی بعد از برجام
در ۱۱ اکتبر ۲۰۱۵ برابر با ۱۹ مهر ۹۴ یعنی تقریبا دو ماه پس از سفر سلیمانی به روسیه، ایران نخستین آزمایش موشکی خود پس از برجام را به انجام رساند. موشک دوربرد زمین به زمین عماد با موفقیت آزمایش شد و این موضوع واکنش گسترده بین‌المللی را با خود به همراه داشت و آمریکا و دیگر کشورهای جهان ایران را متهم کردند که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل را زیر پا گذاشته است.
دومین آزمایش موشکی بعد از برجام
انتقادات بین‌المللی هیچ تاثیری بر عزم جزم مقام‌های نظامی ایران نداشت. انها درست ۴۰ روز بعد بار دیگر یک آزمایش موشکی انجام دادند. آزمایش دوم در ۲۰ نوامبر ۲۰۱۵ برابر با ۳۰ آبان ۹۴ در نزدیکی چابهار در استان سیستان و بلوچستان انجام شد. آزمایش دوم هم انتقادات و نارضایتی‌های بین‌المللی را به همراه داشت.
آگهیاما ایران همواره تاکید می‌کرد آزمایش‌های موشکی‌اش با هدف دفاعی انجام شده و نقض کننده قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل نیز نیست.
حمله به سفارت عربستان
روز شنبه ۱۲ دی ماه ۲ ژانویه ۲۰۱۶ یکی دیگر از آن اتفاقات عجیب و غریب در آن بازه زمانی به وقوع پیوست. تعدادی از نیروهای تندرو که بعدها «خودسر» نامیده شدند در اعتراض به اعدام شیخ نمر، روحانی برجسته شیعه توسط عربستان سعودی، به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد حمله کردند و پرچم این کشور را به آتش کشیدند.
این نیروها بعد از ورود به ساختمان سفارت عربستان بخش‌هایی از این ساختمان را آتش زدند. بعد از این اتفاق عربستان روابط خود را با ایران قطع کرد. در فضای بین‌الملل هم این اقدام ایران به شدت محکوم شد.
رونمایی از شهر موشکی
فعالیت های موشکی ایران به اینجا ختم نشد. در ۱۵ دی ماه ۱۳۹۴ برابر با ۵ ژانویه ۲۰۱۶ دی ماه همان سال، سپاه پاسداران از یک شهر موشکی رونمایی کرد. این موضوع در حالی اتفاق افتاد که زمان کمی تا اجرایی شدن برجام باقی مانده بود. مقام‌های نظامی ایران با افتخار از رونمایی این شهر موشکی سخن می‌گفتند و آن‌را نشانه‌ای از ارتقای قدرت دفاعی ایران می‌دانستند.
چند روز پیش از این اتفاق، حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران در اظهاراتی گفته بود ایران به اندازه‌ای موشک دارد که برای جا دادن آنها در انبارها با کمبود جا رو به رو است. او افزوده بود انبارهای موشکی سپاه و همچنین صدها تونل های طویل مملو از موشک است.
آگهیدستگیری ملوان‌های آمریکایی
اما اقدامات عجیب و غریب تا پیش از اجرایی شدن برجام به اینجا هم ختم نشد. روز ۱۲ ژانویه ۲۰۱۶ برابر با ۲۲ دی ماه ۱۳۹۴ و تنها ۴ روز پیش از اجرایی شدن برجام، دو فروند قایق جنگی آمریکایی حامل ۱۰ ملوان آمریکایی توسط نیروی دریایی سپاه در خلیج فارس دستگیر شدند. مقام‌های نظامی ایرانی در آن زمان اعلام کردند که این ملوانان آمریکایی به صورت غیر قانونی وارد آبهای ایران شده‌اند. سپاه پاسداران این آمریکایی ها را به جزیره فارسی منتقل کردند.
سپس دوربین صدا و سیما با این ملوانان مصاحبه کرد و آنها در حالی که اشک می‌ریختند از ورود به آب های ایران عذرخواهی میکردند. رسانه‌های نزدیک به سپاه پاسداران و همچنین صدا و سیمای جمهوری اسلامی این تصاویر را با ترکیبی حماسی برای مخاطب به نمایش می‌گذاشت.
این در حالی بود که مخالفان برجام در آمریکا شدیدا از دولت اوباما به دلیل آنچه آنها ضعف و کوتاهی در مقابل اقدامات ایران می‌خواندند، انتقاد میکردند.
این ملوانان البته یک روز بعد آزاد شدند. اشتباه در مسیریابی و مشکل در دستگاه مسیریاب سبب شده بود این ۱۰ آمریکایی به اشتباه وارد مرزهای آبی ایران شوند. ۳۱ ژانویه همان سال رهبر ایران به کسانی که در دستگیری این ملوان‌های آمریکایی نقش داشتند، نشان فتح اعطا کرد.
بالاخره بعد از ۶ ماه پرآشوب در تحولات منطقه‌ای، در تاریخ ۱۶ ژانویه ۲۰۱۶ برابر با ۲۶ دی ماه ۱۳۹۴، توافق هسته‌ای ایران رسما در نشستی با حضور جواد ظریف و جان کری اجرایی شد.
آگهیدر نتیجه ادعای ظریف در خصوص ۶ ماه فاصله زمانی و اتفاقات عجیب و غریب درست ارزیابی می‌شود.
هواپیمای اوکراینی
ظریف در گفتگوی جنجالی خود با سعید لیلاز می‌گوید جمعه ظهر ۲۰ دی ماه ۱۳۹۸ یعنی دو روز پس از سرنگونی هواپیمای اوکراینی، در جلسه ۴ نفره با رئيس ستاد مشترک نیروهای مسلح، دبیر شورای عالی امنیت ملی و همچنین وزیر راه از مقام‌های مسئول پرسیده آیا واقعا ایران به هواپیمای اوکراینی موشک زده است؟ ظریف در ادامه روایت می‌کند که این پرسش او خشم و واکننش تند شمخانی و باقری را با خود به همراه دارد.
ظریف همچنین در ادامه مدعی است که تا بعد از ظهر همان روز از جزئیات سقوط هواپیمای اوکراینی اطلاعی نداشته است.
این موضوع از جمله مواردی است که نمی‌توان صحت ادعای وزیر امور خارجه ایران را به سنجش گذاشت. حسن روحانی شنبه ۲۱ دی ماه ساعت ۸ صبح در بیانیه‌ای اعلام کرد که ساعاتی قبل متوجه شده که هواپیمای اوکراینی با خطای انسانی مورد هدف قرار گرفته و تمام مسافران آن کشته شده‌اند.
اما یک ساعت پیش از بیانیه روحانی، ستاد کل نیروهای مسلح در بیانیه‌ای رسما اعلام کرد که هواپیمای اوکراینی به اشتباه با شلیک موشک سقوط کرده است.
آگهیما مدرکی دال بر اینکه بدانیم جواد ظریف واقعا از اینکه هواپیمای اوکراینی با موشک سرنگون شده است، اطلاعی داشته یا نه، نداریم.
این گفتگوی جنجالی البته موارد دیگری هم داشت که می‌توانستند مورد صحت‌سنجی قرار گیرند. از ادعای حملات ۲۰۰ باره اسرائيل به مراکز ایرانی در سوریه تا اطلاع یافتن از حمله به پایگاه آمریکا در عراق بعد از انجام حمله. در خصوص تماس تلفنی جان کری و ماجرای حمله به پایگاه‌های ایران در سوریه، وزیر خارجه پیشین آمریکا این ادعا را رد کرده اما طبیعی بود که او چنین بگوید و اگر جز این اتفاق می‌افتاد جای تعجب بود. در خصوص سایر موارد ادعایی وزیر امور خارجه ایران هم امکان چندانی برای سنجش اظهارات او وجود نداشت و تلاش شد تنها به مواردی که مستندات واضح‌تری در خصوص آنها وجود دارد پرداخته شود.