بعد از گذشت چندین ماه از زمان حضور حسین امیر عبداللهیان، هنوز سخنگوی وزارت امور خارجه تغییر نکرده است، اما بررسی تاریخی نشان می‌دهد برخلاف دیگر معاونت‌ها، سخنگو از پست‌هایی از وزارت خارجه است که حتی با تغییر دولت هم به سرعت عوض نمی‌شود.
آگهیبرخلاف سالهای ابتدایی انقلاب اسلامی و سنت حضور طولانی مدت سخنگوی وزارت خارجه در این سمت، در ۸ سال اخیر این رویه دستخوش تغییراتی شده و طول عمر حضور افراد در این جایگاه چندان طولانی نبوده است.
همچنین مطابق مرسوم تغییر دولت‌ها و معرفی افراد جدید، با رفتن دولتی و آمدن دیگری، سخنگویان دستگاه دیپلماسی هم با صندلی خود خداحافظی می‌کنند و این سمت پرچالش را به دیگری واگذار می‌نمایند.
با این حال پس از گذشت چند ماه از زمان انتصاب و انتخاب حسین امیرعبداللهیان، هنوز این تغییر ایجاد نشده و سعید خطیب‌زاده که در ماه‌های پایانی حضور ظریف در وزارت امور خارحه به این سمت منصوب شد همچنان در پست خود باقی مانده است. خطیب زاده البته جانشین فردی شده که پس از ترک دفتر وزارت خارجه در تهران راهی باکو شد.
سخنگو در دوران ظریف
سید عباس موسوی، که از او به عنوان یکی از جوان‌ترین سخنگویان وزارت امور خارجه یاد می‌کردند طی مدت کوتاهی توانست خود را از فردی نه چندان نام آشنا در اداره دیپلماسی عمومی وزارت امور خارجه به مقام سخنگویی و در ادامه حتی سفیری ارتقا دهد.
با این حال تمام سخنگویان پیشین همچون سید عباس موسوی پس از ترک این جایگاه ترفیع رتبه نداشتند. حسین جابری انصاری که از آبان ۹۴ تا خرداد ۹۵ مدتی این جایگاه را در اختیار داشت، برخلاف موسوی از دیپلمات‌های شناخته شده و باسابقه وزارت خارجه در امور خاورمیانه به شمار می‌رفت. جابری انصاری با سابقه حضور در کشورهای عربی چون سوریه و لیبی و البته تسلط به زبان عربی از معدود دیپلمات‌های ایرانی به شمار می‌رفت که بر زبان محل ماموریت خود اشراف داشت.
جابری با چنین پیشینه‌ای کمتر از یکسال در جایگاه سخنگوی وزارت خارجه باقی ماند و پس از ایجاد تحولاتی جدی در زمینه برقراری ارتباط با رسانه‌ها به عنوان معاون عربی - آفریقایی جانشین امیرعبداللهیان شد. با این حال با تغییر ساختار وزارت خارجه، ظریف این دیپلمات را به عنوان معاون امور پارلمانی منصوب کرد و در نهایت اختلافات‌های نه‌چندان پیدا و رسانه‌ای میان او وزیر سبب شد تا از حضور در این جایگاه استعفا دهد.
با این حال بعد از او، یکی دیگر از دیپلمات‌های با سابقه جمهوری اسلامی به عنوان سخنگو معرفی شد. بهرام قاسمی که سابقه حضور به عنوان سفیر در دو‌کشور اروپایی ایتالیا و اسپانیا را در کارنامه داشت، در خرداد ۹۵ و پس از مدتی غیبت در سطح اول وزارت خارجه به عنوان سخنگوی جدید کار خود را آغاز کرد. قاسمی نسبت به جابری روحیه متفاوتی داشت و شخصیت آرام او سبب شده بود تا رویه‌ای متفاوت در تعامل میان مجموعه وزارت امور خارجه و اصحاب رسانه پدید آید. به هر ترتیب پس از حضور ۳ ساله در این جایگاه، قاسمی بار دیگر راهی اروپا شد تا اداره سفارتخانه مهم ایران در پاریس را در اختیار بگیرد.
هرچند تا همینجا هم تعداد کسانی که مسئولیت سخنگویی در وزارت امور خارجه در دوران ظریف را برعهده داشته‌اند کم نبوده‌اند اما این فهرست بلند بالا به اینجا ختم نمی‌شود و همچنان ادامه دارد.
وقتی ظریف در سال ۹۲ به عنوان وزیر به وزارت امور خارجه بازگشت، عباس عراقچی به عنوان سخنگویی که از سوی صالحی منصوب شده بود، در این سمت حضور داشت، اما وزیر خارحه جدید پس از گذشت زمانی کوتاه تصمیم گرفت از عراقچی در مذاکرات هسته‌ای استفاده کند و برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی یک زن را به عنوان سخنگوی وزارت امور خارجه معرفی کند. مرضیه افخم در شهریور ۹۲ کار خود را آغاز کرد و حدود ۲ سال هم در این سمت باقی ماند. حضور افخم با دوران برگزاری مذاکرات هسته‌ای و‌حصول توافق هسته‌ای برجام همزمان شد. او البته برخلاف عموم سخنگویان وزارت خارجه، بیشتر ترجیح می‌داد سایه باقی بماند و ارتباط چندانی با اصحاب رسانه برقرار نمی‌کرد.
خانم افخم هم از جمله کسانی بود که بعد از حضور در این سمت ترفیع جایگاه گرفت و به عنوان نخستین زن در تاریخ جمهوری اسلامی به عنوان سفیر معرفی و راهی مالزی شد.
پس از افخم، جابری انصاری و پس از او قاسمی و بعد از او هم موسوی و در نهایت سعید خطیب زاده سخنگویان وزارت امور‌خارحه در دوران ظریف بوده‌اند. با این حال خطیب زاده با وجود تغییراتی که امیرعبداللهیان در معاونت‌های گوناگون وزارت خارجه ترتیب داده همچنان در صندلی خود باقی مانده است.
سخنگو در دوران متکی و صالحی
هرچند بسیاری انتظار داشتند با حضور وزیر امور خارجه بلافاصله سخنگو نیز تغییر کند اما مروری بر سابقه این جایگاه نشان می‌دهد که چنین تغییری چندان هم مرسوم نیست. وقتی در سال ۸۴ محمود احمدی نژاد به قدرت رسید، او منوچهر متکی را به عنوان وزیر امور خارجه معرفی کرد. متکی در حالی وارد ساختمان میدان امام خمینی شد که حمیدرضا آصفی وظیفه سخنگویی این مجموعه را برعهده داشت. آصفی در سال ۱۳۷۸ و با نظر کمال خرازی به عنوان سخنگو کار خود را آغاز کرده بود و متکی هم به مدت یک سال این دیپلمات باسابقه را در این جایگاه حفظ کرد. در شهریور سال ۱۳۸۵، متکی پس از تغییر و تحولات گسترده و فراوان در وزارت امور خارجه که به استعفا و کناره‌گیری بسیاری از دیپلمات‌های این مجموعه منجر شد، بالاخره به جایگاه سخنگو رسید. وزیر خارجه وقت در آن زمان تصمیم گرفت محمدعلی حسینی را جانشین متکی نماید. آقای حسینی که در حال حاضر سفارت ایران در پاکستان را در اختیار دارد به مدت ۲ سال در این سمت باقی ماند.
حسینی هم از دیگر کسانی بود که پس از حضور در جایگاه سخنگویی، ارتقا شغلی ویژه‌ای پیدا کرد و با تصمیم محمود احمدی نژاد، به عنوان سفیر ایران در ایتالیا، راهی رم شد. او بعدها مدتی هم از مشاوران محسن رضایی در زمینه سیاست خارجی در مجمع تشخیص مصلح نظام بود.
حسن قشقاوی که در حال حاضر سفیر ایران در اسپانیا است در تیر ماه ۱۳۸۷ جانشین حسینی شد و او هم تا آبان ۸۸ در این سمت باقی ماند. قشقاوی پس از آن به معاونت کنسولی وزارت خارجه رفت و تا سال ۱۳۹۶ هم در همین مسند باقی ماند. قشقاوی البته پیشتر و در بین سالهای ۸۳ تا ۸۷ سفیر ایران در سوئد بوده است.
با خداحافظی قشقاوی از سمت سخنگویی، این رامین مهمانپرست بود که در این جایگاه حضور یافت. مهمانپرست که در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۰ نامزد شده بود، طولانی‌ترین دوره سخنگویی وزارت خارجه در دولت محمود احمدی نژاد را به نام خود ثبت کرده است و از سال ۸۸ تا ۹۲ این مسئولیت را برعهده داشت. در روزهای پایانی دولت احمدی نژاد، با نظر علی اکبر صالحی، عباس عراقچی آخرین سخنگوی وزارت امور خارجه در دولت محمود احمدی نژاد کار خود را آغاز کرد.
دوران تک سخنگویی
برخلاف دولت‌های احمدی نژاد و روحانی و تعدد سخنگو در وزارت امور خارجه، در دوران وزارت کمال خرازی در ۸ سال ریاست جمهوری محمد خاتمی تنها یک بار سخنگوی دستگاه دیپلماسی تغییر کرد و آن‌هم در سال ۷۸ این اتفاق افتاد. جایی که حمیدرضا آصفی جانشین محمود محمدی شد. آصفی که در آن زمان یکی از دیپلمات‌های باتجربه جمهوری اسلامی به شمار می‌رفت تا پایان دولت خاتمی و حتی یک سال پس از حضور احمدی نژاد در این جایگاه باقی ماند. آصفی در آن زمان پس از حضور در سفارت‌خانه‌های مهمی چون فرانسه و آلمان شرقی به این سمت رسیده بود.
پیش از آصفی اما محمود محمدی که از سوی علی اکبر ولایتی و در سال ۱۳۷۰ به این سمت گمارده شده بود، به مدت ۸ سال در همین جایگاه باقی ماند. پیش از او هم مرتضی سرمدی که در دوران وزارت خارجه ظریف، قائم مقام این وزارتخانه شده بود، بین سالهای ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۰ وظیفه سخنگویی دستگاه دیپلماسی ایران را برعهده داشت.
با گسترش تعداد و ابعاد رسانه‌ها در سالهای اخیر و پیچیده‌تر شدن امر اطلاع رسانی و همچنین گسترش فضای مجازی، وظیفه جایگاه سخنگویی نیز بیش از گذشته با دشواری و مسئولیت‌های متفاوت‌تر رو به رو شده است. برخلاف سالهای ابتدایی جمهوری اسلامی که رسانه‌ها در چندین روزنامه و خبرگزاری رسمی محدود می‌شدند در سالهای اخیر رشد فراوان پایگاه‌های خبری، شبکه‌های تلویزیونی و همچنین مجلات و نشریات مختلف بر روند اطلاع رسانی در دستگاه دیپلماسی چه در جهان و به ویژه در ایران نیز ابعاد دیگری بخشیده است.
آگهی