تغییر و تحولات سیاسی در خاورمیانه و تلاش‌های تازه برخی کشورهای عربی برای مقابله با قاچاق مواد مخدر، موجب شده تا عرضه‌کنندگان کاپتاگون در سوریه و لبنان به دنبال بازارهای جدیدی برای خود باشند؛ موضوعی که مقامات اروپایی را بر آن داشته تا خود را برای سرریز احتمالی آن به کشورهای اروپایی آماده کنند.
آگهیقرص کاپتاگون از نوع آمفتامین است وهر قرص بین ۳ تا ۲۵ دلار قیمت دارد. به گفته وزارت خارجه و خزانه‌داری آمریکا، وزارت خارجه بریتانیا همچنین محققان مستقل، این قرص‌ها عمدتا توسط افراد و گروه‌های مرتبط با بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه و متحد آن حزب الله لبنان، تولید و قاچاق می‌شود.
تولید این ماده مخدر (که همین حالا هم مصرف آن در بخش‌هایی از خاورمیانه در بین اقشار کم درآمد مختلف از نوجوانان گرفته تا کارگران ساختمانی رایج است) به راحتی انجام می‌شود. بنا بر گزارش‌ها، این مخدر که به نام «کوکائین فقرا» هم شناخته می‌شود، باعث افزایش انرژی و بهره‌وری، سرحالی و سرخوشی همچنین توهم و احساس شکست‌ناپذیری در فرد می‌شود.
دو محقق برجسته اندیشکده آمریکایی «خطوط جدید» (New Lines Institute) برآورد کرده‌اند که کاپتاگون در سه سال گذشته به میزان بیش از ۱۰ میلیارد دلار داد و ستد شده است که بخش عمده درآمدهای حاصله نیز در اختیار حلقه داخلی و متحدان اسد است؛ حلقه‌‌ای که به دلیل سرکوب خونبار قیام ۲۰۱۱ سوریه همچنان از سوی غرب تحت شدیدترین تحریم‌ها قرار دارد.
با این حال، اسد و دولت او هرگونه دست داشتن در تولید و تجارت کاپتاگون را انکار می‌کنند. مقامات و کارشناسان هشدار داده‌اند که کاپتاگون احتمالا به تهدیدی برای اروپا و سایر نقاط جهان تبدیل خواهد شد.
اروپا مقصد جدید کاپتاگون
کارشناسان معتقدند که سیاست سعودی‌ها در مقابله با این پدیده، همچنین تلاش‌های اخیر ریاض برای تعامل مجدد با اسد به منظور مهار جریان مواد مخدر، تولیدکنندگان را به سمت یافتن مسیرها و بازارهای جدید ترغیب می‌کند.
به گزارش بلومبرگ، دو مقام ارشد اتحادیه اروپا که نخواستند نامشان فاش شود، گفته‌اند که براساس گزارش‌های اطلاعاتی که از همتایان خود در خاورمیانه دریافت کرده‌اند، به علت نیاز سوریه به پول نقد و تمایل اسد به صدور اعتیاد و تنش‌های اجتماعی به کشورهایی که از نظر او به حکومتش آسیب رسانده‌اند، به احتمال زیاد گسیل قرص‌های کاپتاگون به اروپا تشدید خواهد شد.
این مقامات ناشناس اروپایی گفته‌اند که درست است که کاپتاگون در اروپا هنوز به یک معضل تبدیل نشده، اما سیاستگذاران و مقامات امنیتی در سراسر این قاره به طور فزاینده‌ای نگران آن هستند.
بشار اسد هفته گذشته در مصاحبه‌ای با اسکای‌نیوز عربی گفت که عواملی همچون جنگ، حکمرانی ضعیف و فساد، سوریه را به مقر «شکوفایی» تولید و تجارت کاپتاگون تبدیل کرده است؛ وی در عین حال دخالت خود یا دولتش را در این زمینه رد کرد. او افزود مسئولیت این موضوع برعهده کشورهای غربی و منطقه‌ای است که با کمک به مخالفان وی «در سوریه آشوب به راه انداختند».
ترکیه و عراق؛ از محل ترانزیت تا تبدیل شدن به مصرف‌کننده
به گفته کارولین رُز از مؤسسه «نیولاینز» بازارهای جدید اروپا در معرض خطر تجربه همان سناریویی است که در عراق و ترکیه روی داده است. به این معنی که این دو کشور زمانی نقاط محبوب ترانزیت کاپتاگون بودند اما اکنون در حال تبدیل شدن به بازار مصرف‌کننده این محصول هستند.
خانم رُز خاطرنشان کرد که این تهدید فقط برای کشورهای حوزه پیرامونی اروپا مانند یونان و ایتالیا نیست، بلکه در مرکز و شمال اروپا که در سال‌های اخیر حملات متعددی به انبارهای کاپتاگون صورت گرفته نیز وجود دارد. مقامات یونان و ایتالیا در سال ۲۰۲۰ بیش از ۱۴ تن کاپتاگون کشف و ضبط کردند.
پلیس اتریش هم در سال ۲۰۲۱ با هماهنگی همکاران خود در چهار قاره، یک باند فراملی را که قرص‌های کاپتاگون را از لبنان و سوریه به اروپا می‌آورد، متلاشی کرد.
این باند مواد مخدر که از یک پیتزا فروشی در زالتسبورگ اتریش به عنوان یکی از مراکز خود استفاده می‌کرد، با جاسازی کاپتاگون در داخل اجاق‌های پیتزا و ماشین لباسشویی، محموله‌های خود را به عربستان سعودی می‌فرستاد. منطق قاچاقچیان این بود که سعودی‌ها محموله‌هایی که از اروپا می‌آیند را کمتر وارسی می‌کنند.
اسد؛ «سلطان فرامرزی مواد مخدر»
گسترش دامنه تجارت کاپتاگون ایالات متحده را هم نگران کرده است. دو نماینده کنگره آمریکا در ماه ژوئیه لایحه‌ای را برای اعمال تحریم‌های جدید علیه اسد پیشنهاد دادند که یکی از آنها او را «سلطان فرامرزی مواد مخدر» توصیف کرد.
پیرو مصوبه سال گذشته میلادی موسوم به «قانون کاپتاگون»، دولت بایدن نیز راهبرد خود برای «برهم زدن، تحقیر و از بین بردن شبکه‌های غیرقانونی وابسته به رژیم اسد در زمینه [تولید و توزیع] کاپتاگون» را در ماه ژوئن منتشر کرد.
در سال جاری میلادی هم، بروکسل، لندن و واشنگتن تحریم‌هایی را علیه افراد سوری و لبنانی از جمله سه عموزاده اسد که به تولید انبوه کاپتاگون متهم هستند، اعمال کردند.
از پیدایش کاپتاگون تا تلاش برای مقابله
سر و کله این مخدر برای اولین بار در اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی در آلمان در قالب یک داروی مجاز تحت نام تجاری «Captagon» پیدا شد. ماده اصلی آن فِن‌اِتیلین بود و برای طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله بیش‌فعالی ناشی از اختلال کم‌توجهی و نارکولپسی (حملات خواب) تجویز می‌شد.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، دو کشور سوریه و لبنان هر دو به عنوان مراکز تولید کاپتاگون در سال‌های ابتدایی دهه ۲۰۰۰ میلادی ظهور کردند و تولید این قرص‌ها پس از سرکوب قیام مردمی علیه اسد افزایش یافت.
کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در دو دهه گذشته بزرگترین بازار کاپتاگون بودند.
آگهییکی از مقامات ارشد سعودی که نخواست نامش فاش شود، می‌گوید که اگر به مصرف کاپتاگون و به طور کلی معضل مواد مخدر رسیدگی نشود، می‌تواند لطمه بزرگی به طرح تحول اقتصادی عربستان موسوم به «چشم‌انداز ۲۰۳۰» بزند که به بسیج جوانان کشور وابسته است.
حدود ۶۳ درصد از جمعیت عربستان کمتر از ۳۰ سال سن دارند و محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی شخصا بر آنچه مقامات سعودی به عنوان جنگ با مواد مخدر توصیف می‌کنند نظارت می‌کند.
این ماده مخدر خطرناک فراتر از عربستان سعودی هم رواج پیدا کرده است و از امارات متحده عربی تا اردن استفاده می‌شود؛ بطوریکه در اردن ارتش برای مقابله با تجارت کاپتاگون پای کار آمده است.
اهمیت این موضوع به حدی بود که پایان دادن به قاچاق کاپتاگون از سوریه و لبنان در دستور کار نشست وزرای خارجه عرب در روز سه‌شنبه در قاهره قرار گرفت.
کاپتاگون؛ ابزار چانه‌زنی اسد
به نظر می‌رسد لغو تحریم‌های اروپا و ایالات متحده علیه سوریه و دریافت کمک‌‌های مالی برای بازسازی اقتصاد کشور، به عنوان پیش‌شرطی از سوی رژیم اسد برای مبارزه با قاچاق کاپتاگون یا اجازه به پناهندگان سوری برای بازگشت به خانه‌های خود مطرح است.
آگهیلینا خطیب، مدیر مؤسسه خاورمیانه در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی (سواس) لندن، که در ماه ژوئن برای ادای شهادت در برابر قانونگذاران بریتانیایی حاضر شد، می‌گوید که اسد در حال جا انداختن کاپتاگون به عنوان یک «ابزار دیپلماتیک» برای کسب حمایت مالی از عربستان سعودی و رفع تحریم‌های غرب است.
میشل دوکلو، سفیر سابق فرانسه در سوریه هم که در حال حاضر با «انستیتو مونتنی» و اندیشکده «شورای آتلانتیک» همکاری می‌کند، معتقد است که اسد از کاپتاگون به عنوان ابزار چانه‌زنی استفاده می‌کند؛ همانطور که پدرش حافظ اسد بین سال‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ میلادی با حمایت مخفیانه از گروه‌های تروریستی خاورمیانه از همین شیوه استفاده کرد.
دوکلو با اشاره به بشار اسد گفت: «آنها خودشان مشکل را ایجاد می‌کنند و سپس خود را به عنوان تنها کسانی که می‌توانند آن را حل کنند، معرفی خواهند کرد.»